Teleologia

La teleologie es l’estudi de las causas finalas, de la finalitat^[1]. Teleologia e teleonimia son d'especificacions del finalisme.

Es tanben una doctrina que vòl explicar de fenomèns per l'intervencion d'una causa finala (lo telos): un fenomèn A serà explicat per la necessitat d'una causa finala posteriora B (lo telos). Lamarck dins sa Filosofia Zoologica dona un celèbre exemple d'intervencion de causa finala (que se revelèt mai tard scientificament invalid): l'èrba essent rara dins la savana, la girafa deu aténher lo fulham dels arbres per se noirir (causa finala B), alara l'abitud de contunh e l'esfòrç per l'aténher provòcan un alongament de sas patas avant e de son col amb la generacions (fenomèn A)^[2]. Aquel exemple mòstra la precéncia de l'intencionalitat^[3] dins la nocion de teleologia (a destriar del desir: la girafa a pas lo desir d'aténher lo fulham, l'intencionalitat a un caractèr de necessitat, d’esfòrç, dins aquel cas precís la subrevida de l’espècia). Atal, la teleologia s'opausa a la vision mecanista de l’explicacion dels fenomèns, per exemple al sen de las sciéncias del vivent e de la cibernetica. Aquelas darrièras inventèron la nocion de teleonomia (caractèri necessari mas non pas intencional) dins los ans 1960^[4], per integrar de leis mecanicas donc scientificas dins lo concèpte de finalisme, la nocion de teleologia essent jutjada especulativa^[5], de ressons metafisics^[6].

Lo rasonament teleologic es rebutat par la metodologia scientifica modèrna per causa del principi de causalitat qu'implica un ligam entre una causa e un efièt que l’efièt pòt pas precedar la causa. Alara, la teleologia s’opausa a dos problèmas:

• Un problèma nomologic: una causa finala, es a dire un fenomèn futur, non escasut, pòt pas interagir sur un fenomèn present.
• En seguida un problèma de temporalitat: l’intervencion d’una causa finala va contra lo principi de continuitat del temps (i.e. non ciclicitat).

1. ↑ Dictionnaire de l’Académie française, huitième édition, 1932-1935
2. ↑ Lamarck, Philosophie zoologique, 1809, p. 256
3. ↑ Antoine Danchin, La Barque de Delphes, 1998, p. 49
4. ↑ Mathieu Valette, « Intentionnalité du sujet et téléonomie de la langue dans la linguistique cognitive / énonciative », Parcours énonciatifs et parcours interprétatifs.
5. ↑ id. p. 292
6. ↑ Marie-Claude Lorne, « La naturalisation de l’intentionnalité : approche et critique de la théorie de Fred Dretske » In Les mondes darwiniens : L’évolution de l’évolution, Éditions matériologiques, Collection « Sciences & Philosophie », 2011, p. 1471