Extensible Messaging and Presence Protocol (XMPP, dawniej Jabber[1]) – protokół bazujący na języku XML umożliwiający przesyłanie w czasie rzeczywistym wiadomości oraz statusu. Protokół ma zastosowanie nie tylko w komunikatorach, ale również w innych systemach natychmiastowej wymiany informacji.
Mimo iż nazwa konta na serwerach XMPP jest skonstruowana podobnie jak adres e-mail, nie dotyczy ona tej samej usługi, więc nie może być wykorzystywana przez oprogramowanie pocztowe. Istnieją jednak firmy, które w ramach jednego konta oferują zarówno adres e-mail jak i Jabber ID (np. Google wraz z Gmailem czy Microsoft i jego usługa Hotmail[2][3][4]). Serwisy społecznościowe Facebook i Nk.pl, poprzez implementację języka XMPP na swoich serwerach, pozwalały w przeszłości na korzystanie z wbudowanego w swoim serwisie czatu, z poziomu dowolnego komunikatora opartego na tym protokole[5][6][7]. Protokół XMPP zasadniczo używany jest do błyskawicznej komunikacji między użytkownikami, ale nie ma przeszkód, by używać go jak poczty elektronicznej tj. uruchamiać pobieranie wiadomości co pewien czas.
IETF opublikowało RFC[8] dotyczące XMPP.