Filaret (patriarcha Moskwy)

Filaret

Филарет

Fiodor Nikiticz Romanow Фёдор Никитич Романов
Patriarcha moskiewski i całej Rusi
Kraj działania	Carstwo Rosyjskie
Data i miejsce urodzenia	1553 Moskwa
Data i miejsce śmierci	1 października 1633 Moskwa
Miejsce pochówku	Sobór Zaśnięcia Matki Bożej w Moskwie
Patriarcha moskiewski i całej Rusi
Okres sprawowania	1609–1633
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Nominacja biskupia	1605
Wybór patriarchy	1609[a] 1619[b]
Multimedia w Wikimedia Commons

Filaret, imię świeckie Fiodor Nikiticz Romanow (ur. 1553 w Moskwie, zm. 1 października^?/11 października 1633 tamże) – patriarcha moskiewski i całej Rusi w latach 1609–1633, współwładca Rosji w latach 1613–1633.

Pochodził z rodziny Romanowów. Skoligacony z carem Fiodorem I, był jednym z kandydatów do sukcesji po nim, przegrał jednak walkę o władzę: po soborze ziemskim carem został Borys Godunow. Romanowowie nie zarzucili prób objęcia władzy, w efekcie czego Borys Godunow w 1600 r. podjął rozprawę z całym rodem. Fiodor, będący jego głową, został zmuszony do złożenia wieczystych ślubów mniszych w Monasterze Antoniewo-Sijskim; przyjął imię zakonne Filaret. Klasztor opuścił po pojawieniu się Dymitra Samozwańca I, którego poparł. W rewanżu został przez niego mianowany metropolitą rostowskim i jarosławskim. Niezadowolony ze swojej pozycji w otoczeniu Dymitra, przeszedł do obozu Wasyla IV Szujskiego i poparł zorganizowany przez niego zamach stanu. Po sukcesie przewrotu stronnictwo Romanowów początkowo wysuwało kandydaturę Filareta na tron carski; objęcie władzy przez duchownego było jednak niemożliwe. Nowy car Wasyl IV Szujski początkowo zamierzał powierzyć mu godność patriarchy moskiewskiego i całej Rusi, zmienił jednak zdanie w tym zakresie, nie będąc pewnym lojalności metropolity rostowskiego.

W październiku 1608 r. Filaret został wzięty do niewoli w Rostowie i przewieziony do obozu Dymitra Samozwańca II w Tuszynie. Formalnie będąc ciągle jeńcem, duchowny stał się faktycznym przywódcą obozu tuszyńskiego. Brał udział w opracowywaniu planu umowy zawartej z Polską 4 lutego 1610 r., zapowiadającej powołanie królewicza Władysława na tron carski. W maju 1610 z planem podpisanym w lutym udał się do polskiego obozu pod Smoleńskiem. Nie dotarł jednak do króla, gdyż grupa, w której się znajdował, została „odbita z niewoli” przez oddział wierny Szujskiemu i przewieziona do Moskwy, gdzie car udawał, że nie zdaje sobie sprawy, w jakiej roli Filaret podążał do polskiego obozu. W stolicy Filaret nadal propagował unię Rzeczypospolitej z Rosją, kierując się nienawiścią wobec Szujskiego. Po obaleniu Szujskiego rządzący Rosją bojarzy podjęli rozmowy z Zygmuntem III Wazą, zawierając 17 sierpnia 1610 porozumienie zakładające objęcie tronu przez Władysława. Filaret był członkiem poselstwa rosyjskiego, które prowadziło w obozie pod Smoleńskiem rozmowy z polskim królem. Odmówił także złożenia mu przysięgi na wierność i nie zgadzał się, by sam Zygmunt III został carem rosyjskim. W rezultacie razem z pozostałymi posłami został uwięziony. Przetrzymywany na zamku w Malborku, miał możliwość prowadzenia korespondencji i podejmowania gości, dzięki czemu doskonale orientował się w bieżącej sytuacji w Rosji. Wrócił do kraju w 1619, na mocy wymiany jeńców po podpisaniu rozejmu w Dywilinie w grudniu 1618. Jeszcze w tym samym roku został wybrany na patriarchę moskiewskiego i całej Rusi.

Od swojego powrotu do Moskwy Filaret współrządził Rosją ze swoim synem, carem Michałem Romanowem, de facto samodzielnie nakreślając kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej Rosji. Uporządkował sytuację w państwie po okresie Wielkiej Smuty, reformując administrację, system podatkowy i wojsko, dążąc do odbudowy i wzmocnienia systemu carskiego absolutyzmu. Jako patriarcha moskiewski i całej Rusi działał na rzecz ujednolicenia używanych w liturgii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego obrzędów, zainicjował przegląd ksiąg cerkiewnych i druk ich poprawionych wydań. Współrządzenie krajem przez Filareta i Michała było jedyną w historii Rosji sytuacją, gdy najwyższe urzędy w Kościele i państwie równocześnie sprawowały osoby bezpośrednio ze sobą spokrewnione.