II bitwa pod El Alamein

II bitwa pod El Alamein

II wojna światowa, kampania afrykańska
Brytyjska piechota pod El Alamein
Czas	23 października – 11 listopada 1942
Miejsce	El Alamein
Terytorium	Egipt
Przyczyna	ofensywa niemiecko-włoska
Wynik	decydujące zwycięstwo aliantów
Strony konfliktu
III Rzesza  Włochy  Wielka Brytania  Indie Brytyjskie  Cejlon Brytyjski  Mandat Palestyny  Australia  Nowa Zelandia  Południowa Afryka  Wolna Francja  Grecja  Stany Zjednoczone[a]
Dowódcy
Erwin Rommel Georg Stumme † Ettore Bastico Bernard Montgomery Harold Alexander
Siły
116 tys. żołnierzy[1], 547 czołgów[2] 195 tys. żołnierzy[3], 1029 czołgów[4]
Straty
2 000 – 9 000 zabitych i zaginionych, 4 800 – 15 000 rannych, 35 000 – 49 000 wziętych do niewoli[5], ok. 500 czołgów zniszczonych, 254 działa zniszczone, 82 samoloty zniszczone 13 560 zabitych, rannych i zaginionych[5], 332–500 czołgów zniszczonych, 111 dział zniszczonych, 97 samolotów zniszczonych[6]
Położenie na mapie Egiptu miejsce bitwy
31°N 29°E/31,000000 29,000000
Multimedia w Wikimedia Commons

II bitwa pod El Alamein – bitwa stoczona od 23 października do 11 listopada 1942 roku w pobliżu egipskiego miasta El Alamein, uznawana za punkt zwrotny w kampanii afrykańskiej w czasie II wojny światowej. Większość historyków brytyjskich uważa, że bitwa ta, wraz z toczącą się jednocześnie bitwą stalingradzką, były dwoma zwycięstwami, które w największym stopniu przyczyniły się do klęski hitlerowskich Niemiec^[7].

Do lipca 1942 roku niemiecki Afrika Korps pod dowództwem feldmarszałka Erwina Rommla wraz z wojskami włoskimi wtargnął głęboko na terytorium Egiptu, zagrażając ważnym brytyjskim liniom zaopatrzenia przez Kanał Sueski. Z nadmiernie rozciągniętymi liniami zaopatrzenia i niemal pozbawiony posiłków, wobec perspektywy przybycia dużych uzupełnień dla aliantów, Rommel zdecydował się uderzyć, zanim brytyjskie pozycje zostaną dostatecznie umocnione. I bitwie pod El Alamein, która zatrzymała postępy państw Osi, brytyjski generał Bernard Montgomery przejął w sierpniu 1942 roku dowództwo 8 Armii od gen. Claude’a Auchinlecka. Atak na Alam Halfa wyprowadzony 30 sierpnia 1942 roku także nie powiódł się i w oczekiwaniu kontrofensywy 8 Armii Afrika Korps okopał się.

Po sześciu tygodniach 8 Armia była gotowa do uderzenia. 200 tys. ludzi i tysiąc czołgów skierowało się przeciwko 100 tys. żołnierzy i 500 czołgom Osi. Montgomery oczekiwał 12-dniowej bitwy w trzech etapach – włamanie, walka powietrzna i ostateczne pokonanie nieprzyjaciela.

Siły alianckie zastosowały szereg działań dezinformacyjnych w miesiącach poprzedzających bitwę, aby zmylić dowództwo Osi nie tylko co do dokładnego miejsca nadchodzącej bitwy, ale i momentu jej rozpoczęcia. Była to tzw. operacja Bertram. Budowano fałszywy rurociąg, który miał przekonać Niemców, że atak nastąpi dużo później i dalej na południe. Aby wzmocnić efekt, skonstruowano też sztuczne czołgi zrobione ze sklejki umieszczonej na łazikach i rozmieszczono je na południu. Czołgi wyznaczone do bitwy na północy były zamaskowane jako samochody ciężarowe.

Wojska Osi były okopane wzdłuż dwóch linii, nazwanych przez aliantów linią Oxalic oraz linią Piersona. Wokół rozmieszczono ok. pół miliona min, głównie przeciwczołgowych, tworząc tzw. ogród diabła.

Bitwa rozpoczęła się 23 października o godzinie 21:40 nawałą artyleryjską. Pierwszym celem była linia Oxalic, po czym miał nastąpić atak pancerny na linię Piersona. Jednak gdy atak się rozpoczął, pola minowe (mimo szerokiego użycia polskiego wykrywacza min^[8]) nie były jeszcze w pełni oczyszczone. Pierwszej nocy atak zmierzający do utworzenia północnego korytarza posunął się na odległość 5 km od linii Piersona. Na południu nastąpił większy postęp, ale wojska utknęły przy grzbiecie Miteirya.

24 października niemiecki dowódca, gen. Georg Stumme (Rommel przebywał na zwolnieniu lekarskim w Austrii), zmarł na atak serca w czasie ostrzału. Po okresie zamieszania dowództwo objął gen. mjr Wilhelm von Thoma. Hitler początkowo polecił Rommlowi pozostanie w domu i kontynuowanie rekonwalescencji, ale gdy położenie wojsk niemieckich stało się krytyczne, poprosił go o powrót do Afryki. Rommel natychmiast wyjechał i przybył na miejsce 25 października.

Po nieudanym ataku na grzbiet Miteirya atak aliantów został zaniechany – Montgomery skoncentrował się na ataku na północy. Nocny atak z 25 na 26 października był pomyślny, a natychmiastowe przeciwnatarcie Rommla nieskuteczne. Alianci stracili 6200 ludzi (straty Osi wyniosły 2500 żołnierzy), jednak Rommel miał już tylko 278 czołgów, podczas gdy Montgomery jeszcze ponad 800.

Montgomery zauważył, że ofensywa traci rozpęd i zdecydował się na przegrupowanie. Do 29 października linia wojsk Osi pozostawała nienaruszona. Montgomery przygotował siły do operacji Supercharge. Liczne niewielkie ataki sił lądowych i ataki lotnictwa zredukowały siły pancerne Rommla do zaledwie 102 czołgów.

Kolejna duża ofensywa miała miejsce wzdłuż wybrzeża, początkowo by zdobyć szlak Rahman, a potem wziąć wzniesienie Tel el Aqqaqir. Atak zaczął 2 listopada – Rommel miał już tylko 35 czołgów nadających się do walki. Pomimo chwilowego zatrzymania brytyjskiego natarcia, nacisk na jego siły zmusił go do podjęcia decyzji o wycofaniu się. Tego samego dnia Rommel otrzymał od Hitlera rozkaz „zwycięstwo albo śmierć”, co chwilowo wstrzymało odwrót. Nacisk aliantów był jednak zbyt wielki i siły niemieckie musiały wycofać się w nocy z 3 na 4 listopada. Do 9 listopada Afrika Korps był w pełnym odwrocie, a ponad 30 tys. żołnierzy poddało się.

Premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill podsumował bitwę 10 listopada 1942 roku często cytowanymi, historycznymi słowami: „To nie jest koniec. To nawet nie jest początek końca. Ale być może jest to koniec początku”^[9].

Bitwa była największym sukcesem wojskowym w karierze Montgomery’ego – przyjął miano „Lord Montgomery of Alamein” i został podniesiony do godności para Imperium brytyjskiego.

Amerykańska operacja desantowa Torch rozpoczęta 8 listopada w Algierii wraz ze zwycięstwem Brytyjczyków i Wspólnoty Narodów pod El Alamein w Egipcie oznaczały rzeczywisty koniec zagrożenia ze strony sił Osi w Afryce Północnej.