Jerzy Vetulani

Jerzy Vetulani

Jerzy Vetulani (2004) Fot. Lech Polcyn
Data i miejsce urodzenia	21 stycznia 1936 Kraków
Data i miejsce śmierci	6 kwietnia 2017 Kraków
Profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: biochemia, farmakologia, neurobiologia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński 1957 – biologia 1962 – chemia
Doktorat	1966 – nauki przyrodnicze Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda Polskiej Akademii Nauk
Habilitacja	1976 – nauki przyrodnicze Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda Polskiej Akademii Nauk
Profesura	29 listopada 1989
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek korespondent
Status PAU	członek krajowy czynny
Doktor honoris causa Śląska Akademia Medyczna – 2004 Uniwersytet Medyczny w Łodzi – 2008
Kierownik Zakładu Biochemii
Instytut	Instytut Farmakologii PAN
Okres zatrudn.	1976–2006
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Jerzy Vetulani^[a] (ur. 21 stycznia 1936 w Krakowie, zm. 6 kwietnia 2017 tamże) – polski psychofarmakolog, neurobiolog, biochemik, profesor nauk przyrodniczych, w latach 1956–2017 pracownik Instytutu Farmakologii Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, gdzie był kierownikiem Zakładu Biochemii (1976–2006), zastępcą dyrektora do spraw naukowych (1994–2002) i wiceprzewodniczącym Rady Naukowej (2003–2017)^[3]; współautor ponad dwustu czterdziestu prac badawczych w recenzowanych czasopismach naukowych, popularyzator nauki, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.

Ukończył studia z biologii i chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Odbył roczne stypendium badawcze na University of Cambridge (1966–1967). W latach 1973–1975 pracował jako Research Associate Professor w Vanderbilt University. Tam wspólnie z Fridolinem Sulserem sformułowali hipotezę β-downregulacji jako mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych. W 1983 został laureatem Międzynarodowej Nagrody Anna-Monika II klasy za badania nad mechanizmami działania elektrowstrząsu. Poza zaburzeniami depresyjnymi wśród jego głównych zainteresowań badawczych były: pamięć, uzależnienia i choroby neurodegeneracyjne. Jego prace w dziedzinie biomedycyny były cytowane wiele tysięcy razy^[4][5].

W Instytucie Farmakologii PAN jako kierownik Zakładu Biochemii współpracował z młodszymi koleżankami i kolegami po fachu. Był promotorem w dziewięciu przewodach doktorskich. Był nauczycielem akademickim, organizatorem życia naukowego i tłumaczem. W latach 1981–2002 był redaktorem naczelnym czasopisma Wszechświat.

Był zaangażowany w działalność kulturotwórczą i społeczną. W latach 50. XX wieku był prelegentem dyskusyjnego klubu filmowego, współtworzył Piwnicę pod Baranami (1954–1961), w której pod nieobecność Piotra Skrzyneckiego był konferansjerem. Był członkiem Związku Młodzieży Polskiej, Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli, a od 1980 członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Od 1978 był zarejestrowany jako tajny współpracownik Służby Bezpieczeństwa o kryptonimie „Laborant”. Przez około pół wieku utrzymywał znajomość z Karolem Wojtyłą (od 1978 papieżem Janem Pawłem II).

Od lat 90. XX wieku działał na rzecz legalizacji marihuany i postulował szeroką depenalizację substancji psychoaktywnych używanych rekreacyjnie. Krytykował politykę ścigania konsumentów substancji zmieniających świadomość. Twierdził, że należy edukować i nieść pomoc osobom uzależnionym, a nie stosować metody policyjne. W 2002 roku w wyborach samorządowych bez powodzenia kandydował na prezydenta Krakowa^[b].

Został wybrany w skład Polskiej Akademii Umiejętności (w 1991 na członka korespondenta, w 1996 na członka czynnego), a w 2007 na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk. W latach 1999–2001 był prezesem Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego. W latach 1997–2001 i 2006–2008 był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów. Prowadził wykłady otwarte dla publiczności. Opublikował jako autor i współautor osiem książek popularnonaukowych, w tym Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice (2010) i Sen Alicji, czyli jak działa mózg (z Marią Mazurek i Marcinem Wierzchowskim, 2017)^[c]. Prowadził bloga Piękno neurobiologii (2010–2016) i kanały w mediach społecznościowych^[d]. W latach 2010–2015 występował w magazynie mówionym Gadający Pies. W 2014 roku wziął udział w Marszu Wyzwolenia Konopi w Warszawie^[6]. W latach 2015–2017 protestował przeciw rządom Zjednoczonej Prawicy.

Był doktorem honoris causa Śląskiej Akademii Medycznej i Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, członkiem honorowym Indian Academy of Neurosciences i Oxford Neurological Society. Otrzymał Medal 40-lecia Polski Ludowej, Złoty Krzyż Zasługi i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 2017 roku w wyniku obrażeń odniesionych w wypadku drogowym, w którym został potrącony na przejściu dla pieszych przez kierującego Volkswagenem Caddy. W 2022 ukazała się biografia Vetulani. Piękny umysł, dzikie serce autorstwa Katarzyny Kubisiowskiej.