Klawesyn

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Cymbał”. Zobacz też: Cymbały.

Klawesyn

wł. clavicembalo, fr. clavecin

Klasyfikacja naukowa	314.122-6-8 Chordofon prosty lub cytra
Klasyfikacja praktyczna	instrument strunowy szarpany klawiszowy
Skala instrumentu
Podobne instrumenty	Klawikord

Klawesyn (wł. cembalo, clavicembalo, skrót: cemb.; fr. clavecin; ang. harpsichord) – instrument strunowy szarpany, wyposażony w klawiaturę, zaliczany do rodziny cytr. Znany powszechnie w Europie od XV wieku.

W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w tzw. „piórka”, wykonane z dutki piór ptasich, twardej skóry lub współcześnie z tworzyw sztucznych. „Piórka” wprawione w ruch za pomocą mechanizmu klawiszowego szarpią struny naciągnięte nad płytą rezonansową^[1]. W typowej formie wykształconej w XVI wieku klawesyn miał najczęściej co najmniej podwójny naciąg strun, oraz jeden, lub – podobnie jak w organach – dwa manuały (klawiatury). Naciskając jeden klawisz można było wydobyć jednocześnie dźwięk z jednej, dwóch lub nawet kilku strun, które również transponowały w interwale oktawy. Główny system strun strojono w stroju naturalnym (8' – rejestr ośmiostopowy) i dublowano. W instrumentach większych, posiadających dwa manuały i więcej systemów strun stosowano także struny strojone oktawę wyżej (4' – rejestr czterostopowy) bądź niezwykle rzadko o oktawę niżej (16' – rejestr szesnastostopowy). W brzmieniu rejestr ośmiostopowy odpowiadał wysokości dźwięku zapisanej w nutach, zaś czterostopowy rejestr transponował oktawę w górę. Przykładowo: dźwiękowi c1 („c razkreślne”) w zapisie nutowym, zagranym na systemie strun w rejestrze 4' odpowiadał brzmiący ton c2 („c dwukreślne”). Rejestr 16' transponował analogicznie – o oktawę w dół.

Klawesyn nie miał możliwości różnicowania dynamicznego poprzez siłę nacisku klawisza (siłę uderzenia), tak jak to jest możliwe podczas gry np. na fortepianie. Mocniejsze lub słabsze uderzenie w klawisze nie powodowało zwiększenia lub zmniejszenia wolumenu. Zmian w sile brzmienia dokonywano poprzez włączanie lub wyłączenie kolejnych systemów strun (zmiana registrów) oraz wzbogacanie faktury muzycznej improwizowanymi ozdobnikami. Technika gry pod względem zmian rejestrów przypominała technikę organową. Dźwignie rejestrowe mogły być ręczne, kolanowe i nożne^[2]. Barwa dźwięku klawesynu stapiała się dobrze z innymi instrumentami strunowymi, zwłaszcza z: lutnią, chitarrone, gitarą a także ze smyczkami. Klawesyn był, obok organów i lutni, jednym z najczęściej wykorzystywanych instrumentów do realizacji partii basso continuo.

Pod koniec wieku XVIII klawesyn wyszedł z użycia ze względu na rozpowszechnienie się fortepianu, który miał większe możliwości interpretacyjne, odpowiadające potrzebom kompozytorów okresu klasycyzmu.

Renesans klawesynu nastąpił na początku XX wieku głównie za sprawą polskiej klawesynistki Wandy Landowskiej^[3][4]. Obecnie instrument ten wchodzi zazwyczaj w skład zespołów zajmujących się stylową interpretacją muzyki dawnej.