Kodeks Atlantycki

Kodeks Atlantycki (Codex Atlanticus^[1]) – największy zbiór notatek Leonarda da Vinci, który powstał w latach 1478–1518. Kodeks znajduje się w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie^[2]. Uchodzi za najsłynniejszy zbiór notatek Leonarda^[3].

Notatki wchodzące w skład Kodeksu Atlantyckiego ułożono w dwanaście tomów^[2]. Kodeks zawiera informacje z różnych dziedzin nauki, m.in.: hydrologii^[4], inżynierii^[5], malarstwa^[6], anatomii^[7], matematyki, astronomii, filozofii^[8], mechaniki, geografii, fizyki, botaniki, chemii^[9], a także bajki^[10], listy, opisy fikcyjnych wypraw^[11], przemyślenia^[12] i projekty odzieży^[13].

W Kodeksie znalazły się studia na temat zmian figur geometrycznych zbudowanych z linii krzywych. Powstały one pod koniec życia Leonarda. Większość ze studiów zawiera tytuł De ludo geometrico (Rozrywki geometryczne)^[14]. W Kodeksie znajduje się również m.in. rysunek skrzydła maszyny latającej^[15] oraz notatka Leonarda o zapytanie francuskiego mistrza rysunku tuszem Jeana Perréala o metody wykorzystywania welinu. Zapis ten był używany podczas ustalania autorstwa rysunku La Bella Principessa^[16].

Spośród maszyn zaprojektowanych przez Leonarda i umieszczonych w Kodeksie Atlantyckim znajdują się również projekty katapult^[17], rysunki dźwigów i wyciągów Filippa Brunelleschiego^[18] oraz projekty urządzeń służących do uwalniania ludzi z więzienia^[19]. Projekty dźwigów i wyciągów wiążą się z operacją umieszczenia dwutomowej kuli z miedzi na katedrze Santa Maria del Fiore we Florencji^[20].

W Kodeksie znalazły się również notatki prywatne Leonarda. Z około 1505 roku pochodzi zapis Quando io faci domeneddio putto voi mi metteste in prigione, ora s’io lo grande voi mi farete pegio (Kiedy wykonałem Chrystusa-dziecko, wtrąciliście mnie do więzienia, gdybym więc teraz ukazał Go dorosłego, postąpicie ze mną jeszcze gorzej). Enigmatyczny zapis może odwoływać się do oskarżenia Leonarda o utrzymywanie kontaktów homoseksualnych z Jacopo Saltarellim, który zdaniem Smiraglii Scognamiglia korzystał z usług Saltarellego jako modela^[21]. Na innej ze stron znalazł się rysunek dwóch penisów. Jeden z nich jest podpisany jako Salai. Narysowany przypuszczalnie przez uczniów Leonarda rysunek jest kpiną z relacji artysty z Giacomo Caprottim, uczniem i kochankiem Leonarda^[22].

Na mocy testamentu po śmierci Leonarda notatki odziedziczył jego uczeń Francesco Melzi. Zbiór trzymał w wilii w Vaprio D’Adda pod Mediolanem do swojej śmierci w 1570 roku^[8]. Pod koniec XVI wieku potomkowie Melziego sprzedali zbiór rzeźbiarzowi i bibliofilowi Pompeo Leoniemu^[8][23]. Porządkując notatki Leoni kierował się nie precyzyjnymi kryteriami, a estetyką. Po śmierci Leoniego kodeks kupił markiz Galeazzo Arconati. W 1637 roku zdecydował się przekazać Kodeks Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie. Po zdobyciu Mediolanu przez Napoleona Bonaparte w 1796 roku zbiór przeniesiono do Luwru. Po 1815 roku Kodeks wrócił do Mediolanu^[8]. W latach 1962–1970 notatki ułożono w nowym porządku, w 12 masywnych tomów^[24]. W 1968 przeprowadzono renowację zbioru^[8]. Zachowano oryginalną kolejność kart wprowadzoną przez Leoniego^[8].

Pierwotnie Kodeks liczył 401 kart dużego formatu o wymiarach 645 × 435 mm. Zbiór liczył 401 kart^[24]. Obecna wersja kodeksu zawiera 2238 stron^[23] zawierających 1750 rysunków^[25]. Różnica w liczbie wynikała z dołączania na przestrzeni lat mniejszych kart. Podczas prac porządkowych w latach 60. XX wieku mniejsze karty oddzielono^[24].