Back Gravette Sare AVK Gravetià Catalan Gravettien Czech Gravettien German Gravettian English Gravetio EO Gravetiense Spanish Gravette aldia EU گراوتیان FA Gravetten kulttuuri Finnish
.jpg)
Kultura grawecka, grawetien – górnopaleolityczna kultura archeologiczna obejmująca swoim zasięgiem rozległe obszary europejskie. Często interpretowana jako zbiór wielu kultur archeologicznych i stąd nazywana kompleksem graweckim bądź grupą grawecką[1]. Występowała od 32 do 20 tysięcy lat p.n.e. Nazwa tej kultury pochodzi od znalezisk w La Gravette w departamencie Dordogne w południowo-zachodniej Francji.
Charakterystyczne dla kultury graweckiej są wyroby kamienne w postaci ostrzy tylcowych mocowanych w kościanych bądź drewnianych oprawach[1], a także figurki kobiet, tzw. Wenus paleolitycznych (np. odkryta w Austrii Wenus z Willendorfu, czy francuski zespół figurek Wenus z Renancourt), wywodzących się prawdopodobnie z terenów Europy Centralnej[1]. Przedstawiciele kompleksu graweckiego udoskonalili techniki polowania, oprócz oszczepów wprowadzając do użycia również łuki[1]. Sieć osadnicza kultur graweckich była bardziej stabilna niż poprzednie, udoskonalone zostały strategie zdobywania i przechowywania zasobów[1]. Najbardziej rozwiniętym centrum osadniczym grupy graweckiej było to znajdujące się w rejonie Moraw i Dolnej Austrii (kultura pawlowska)[1].
Najważniejszym w Polsce stanowiskiem kultury graweckiej jest obozowisko myśliwych/łowców[2] na zrębie św. Bronisławy, na naturalnej platformie ok. 60 m powyżej ujścia doliny Rudawy do Wisły, odkryte przy ul. Spadzistej (obecnie ul. Hofmana) w Krakowie, na którym znaleziono bardzo liczne narzędzia krzemienne. W tym zespole występują przewodnie zabytki tej kultury takie, jak jednozadziorce oraz noże typu Kostienki. Produkcja narzędzi odbywała się na miejscu z lokalnego surowca, jaki najczęściej stanowił ciemny krzemień licznie występujący jako konkrecje w jurajskich (oksfordzkich) wapieniach, tzw. facji wapieni gruboławicowych, budujących zręby w Krakowie. Na stanowisku tym odkryto również największe w Polsce nagromadzenie kości mamucich, w obrębie którego występują szczątki należące do minimum 97 osobników[3]. Ponadto znaleziono kości wilka (Canis lupus), niedźwiedzia (Ursus sp.), lisa polarnego (Vulpes lagopus/vulpes) oraz roślinożerców: renifer/karibu (Rangifer tarandus), dzikiego konia (Equus ferus), a także gryzoni. Liczne dobrze zachowane kości oraz próbki węgla drzewnego są pewnie datowane na około 24-20 tys. lat 14C BP [4]. Kości i zęby, wilka a także niedźwiedzia służyły do wyrobu zawieszek. O szerszych zainteresowaniach społeczeństw kultury graweckiej pozyskiwaniem zasobów naturalnych ziemi świadczy znalezisko na terenie obozowiska (warstwa 6, wykop C) bryłek hematytu [4] (prawdopodobnie do produkcji czerwonego pigmentu - ochry), minerału nie występującego bezpośrednio w sąsiedztwie Krakowa.
Przedmioty powstałe w okresie kultury graweckiej odnaleziono również podczas wykopalisk prowadzonych w Jaskini Obłazowej niedaleko Nowego Targu. Znaleziono tam między innymi kościany bumerang.
W jaskini Čertova pec w zachodniej Słowacji odkryto zaliczane do tej kultury użytkowo obrobione muszle mięczaków sprzed 30-24 tys. lat[5]. Na Morawach i Ukrainie odkryto figurki przedstawiające ówczesną faunę tych terenów, np. mamuty, nosorożce włochate, lwy jaskiniowe oraz niedźwiedzie jaskiniowe.
Około 25 tys. lat p.n.e. graweckie centrum kulturowe relokowało się z terenów Moraw i Austrii w kierunku Słowacji Zachodniej[1]. W owym okresie zanotowano wzmożone zastosowanie kości jako budulca, pojawiło się także użycie węgla kamiennego jako paliwa[1].
- ↑ a b c d e f g h Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków: Fogra, 1998 (Wielka historia Polski), s. 76-83, ISBN 83-85719-35-0.
- ↑ Piotr Wojtal, Jarosław Wilczyński, Hunters of the giants: Woolly mammoth hunting during the Gravettian in Central Europe, „Quaternary International”, 379, Mammoths and their Relatives: VIth International Conference, Grevena-Siatista, Greece, part 1, 2015, s. 71–81, DOI: 10.1016/j.quaint.2015.05.040, ISSN 1040-6182 [dostęp 2024-12-19].
- ↑ Karolina Szczur, Górnopaleolityczne stanowisko łowców mamutów Kraków ulica Spadzista (B) • Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN [online], www.isez.pan.krakow.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ a b Jarosław Wilczyński i inni, Kraków Spadzista trench C2: New research and interpretations of Gravettian settlement, „Quaternary International”, 359-360, 2015, s. 96–113, DOI: 10.1016/j.quaint.2014.08.025 [dostęp 2024-12-19] (ang.).
- ↑ Artur Skoczyk: Kopalne muszle mięczaków użytkowane w górnym paleolicie Moraw, Słowacji, Dolnej Austrii i Polski Południowej [w:] Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego [1]