Potop szwedzki

Potop szwedzki
Wojna polsko-szwedzka 1655–1660

II wojna północna VI wojna polsko-szwedzka
Okupacja Rzeczypospolitej przez Szwecję i Rosję w listopadzie 1655 roku
Czas	1655–1660
Miejsce	Europa
Terytorium	zachodnie i północno-zachodnie ziemie pierwszej Rzeczypospolitej
Przyczyna	bezpośrednia: najazd Rosji na Rzeczpospolitą w 1654 pośrednia: walka o panowanie nad Bałtykiem, rywalizacja o koronę szwedzką
Wynik	pokój oliwski
Strony konfliktu
Szwecja, sojusznicy: Brandenburgia (1656 – listopad 1657) Hetmanat Siedmiogród (od grudnia 1656) Wołoszczyzna Mołdawia Radziwiłłowie (Układ w Kiejdanach) Carstwo Rosyjskie (do listopada 1656 i ponownie od lipca 1658) Rzeczpospolita, sojusznicy: Chanat krymski Święte Cesarstwo Rzymskie (od sierpnia 1657) Brandenburgia (od listopada 1657)
Dowódcy
Karol X Gustaw Adolf Joh av Pannfalz-Zweibrücken Fryderyk Wilhelm Hohenzollern Bohdan Chmielnicki Jerzy II Rakoczy Janusz Radziwiłł † Jan II Kazimierz Stefan Czarniecki Fryderyk Wilhelm Hohenzollern
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Wojna polsko-szwedzka (1655–1660), VI wojna polsko-szwedzka, zwana także potopem szwedzkim – inwazja Szwecji na Rzeczpospolitą w latach 1655–1660, stanowiąca jedną z odsłon II wojny północnej. Inwazja ta, zakończona podpisaniem traktatu pokojowego w Oliwie w 1660 roku, stała się najbardziej niszczycielskim i śmiercionośnym konfliktem w historii Rzeczypospolitej Polskiej, zaraz obok drugiej wojny światowej^[1].

Potop szwedzki był jedną z odsłon wojen prowadzonych przez Szwecję, która dążyła do całkowitej dominacji nad Morzem Bałtyckim, wynikiem czego były wcześniejsze wojny z Polską o ujście Wisły i Inflanty. Konflikt miał również swoje korzenie w sporze o tron Szwecji w obrębie dynastii Wazów, do czego zgłaszali pretensje królowie polscy z tej dynastii.

Do najazdu wojsk szwedzkich doszło, gdy Rzeczpospolita prowadziła wyniszczającą wojnę obronną z Rosją, która wiosną i latem 1654 roku najechała ponad połowę jej terytorium (potop rosyjski) i wsparła trwające od 1648 roku powstanie Chmielnickiego. Zajęcie przez Rosjan Ukrainy i większości terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego stanowiło zagrożenie dla szwedzkich wpływów nad Bałtykiem i było bezpośrednią przyczyną wkroczenia Szwedów do Polski i na Litwę w 1655 roku.

Zaangażowana w wojnę z najazdem rosyjskim i osłabiona powstaniami kozackimi Rzeczpospolita nie zdołała odeprzeć militarnie najazdu Szwedów w 1655 roku, czego wyrazem było poddanie się wojsk pospolitego ruszenia, a nawet przypadki współpracy i podporządkowania się królowi szwedzkiemu. Od wiosny 1656 roku zaczął wzrastać opór armii koronnej, pojawiły się pierwsze sukcesy militarne, co zaczęło powoli doprowadzać do równowagi pomiędzy przeciwnikami. Od jesieni 1656 roku poprawiła się sytuacja międzynarodowa, co doprowadziło do wycofania się z Polski większości wojsk szwedzkich do czerwca 1657 roku. Szwedzi od tego czasu byli już w defensywie i utrzymywali pod swoją kontrolą jedynie niektóre twierdze z Toruniem na czele. I choć ostatecznie Szwedzi zostali wyparci, to jednak poniesione straty w wyniku walki z kilkoma przeciwnikami oraz koszty ustępstw pokojowych były ogromne.

Szacuje się, iż w wyniku działań wojennych ludność Warszawy zmniejszyła się aż o 90%. Do dziś nie zostały w większości odzyskane zagrabione przez Szwedów dobra kultury polskiej.