Rozumowanie

Rozumowanie – proces myślowy polegający na uznaniu za prawdziwe danego przekonania lub zdania na mocy innego przekonania lub zdania uznanego za prawdziwe już uprzednio^[1].

W znaczeniu potocznym rozumowanie poprawne to rozumowanie wymagające zastosowania reguł logiki, oraz uznanych za prawdziwe aksjomatów - np.: praw nauki (zobacz też paranauka), systemów prawnych, dogmatów religijnych, regulaminów, zasad kulturowych, obyczaju, tradycji, czy autorytetu.

Prócz rozumowań w dziejach filozofii wyróżniano także inne sposoby, za pomocą których ludzie uznają za prawdziwe jakieś przekonania - np. spontaniczne powstawanie przekonań, wpajanie przekonań na drodze wychowania, intuicja, przekonania wrodzone i przekraczające doświadczenie. Jednak to właśnie rozumowania są drogą powstawania przekonań szczególnie istotną z punktu widzenia logiki, tj. taką, której poprawność można sprawdzać. Najczęściej dzieli się rozumowania na dedukcyjne (takie, w których wniosek wynika logicznie z przesłanek) i indukcyjne, czyli takie, gdzie wnioski są uogólnieniem przesłanek. Jan Łukasiewicz wskazał, że bardziej zasadne jest rozróżnianie rozumowań na dedukcyjne i redukcyjne^[2]. W rozumowaniu redukcyjnym dane jest następstwo, a poszukiwana jest jego racja. Indukcja jest traktowana jako specjalny przypadek redukcji. Rozumowania dedukcyjne są niezawodne, natomiast redukcyjne zawodne. Poza tymi głównymi typami rozumowań jest jeszcze jednak wiele innych, jak rozumowane przez analogię i wnioskowanie statystyczne.

Tadeusz Kotarbiński^[3] zwraca uwagę na fakt, że można wyróżnić przynajmniej trzy znaczenia polskiego słowa "rozumowanie", z których istotne dla logiki jest tylko znaczenie ostatnie. W pierwszym znaczeniu rozumowanie to każda praca umysłowa, czynności umysłu w opozycji do pracy fizycznej. W drugim znaczeniu, ujawniającym się w sporze racjonalizmu epistemologicznego z empiryzmem, rozumowanie to wszystkie czynności umysłowe z wyłączeniem obserwacji i doświadczenia. Rozumowanie jako pojęcie istotne dla logiki Kotarbiński definiuje jako przechodzenie od jednych sądów (racji, przesłanek w szerokim rozumieniu tego słowa) do innych (następstw, wniosków w szerokim rozumieniu tego słowa); logika zainteresowana jest formami rozumowania, nie zaś jego treścią.