Rzymski dyplom wojskowy

Znaleziony w Bawarii dyplom wystawiony w 107 roku n.e. dla Mogetissy, wojownika Alae I Hispanorum Aurianae z ludu Bojów, jego żony i córki; na rewersie wyszczególniono imiona świadków, pośrodku pozostałość kartusza, w którym umieszczone były pieczęcie.

Dyplom wojskowy (łac. diploma, l.mn. diplomata) – współczesne określenie^[a] rzymskich dokumentów potwierdzających zwolnienie żołnierza z wojska i nadanie mu przez cesarza obywatelstwa rzymskiego w nagrodę za wierną służbę. Dyplom, spisany na dwóch brązowych tablicach, był potwierdzoną notarialnie kopią oryginalnej constitutionis (edyktu cesarskiego), sporządzanej przez urzędników cesarskich i wystawionej na widok publiczny w Rzymie. Żołnierz potwierdzał nim swoje prawa w miejscu osiedlenia, najczęściej po 25 (lub więcej) latach służby.

Pierwsze dyplomy przyznawano już w czasach pryncypatu. Nadawanie obywatelstwa żołnierzom, którzy zasłużyli się na rzecz Rzymu, ułatwiało romanizację prowincji cesarstwa, a także zwiększało bazę rekrutacyjną dla legionów. W 212 Constitutio Antoniniana przyznała obywatelstwo rzymskie wszystkim wolnym mieszkańcom imperium, tym samym czyniąc wystawianie nowych dokumentów dla większości weteranów niepotrzebnym. Mimo tego jeszcze do końca III wieku n.e. wystawiano dyplomy weteranom jednostek floty, gwardii pretoriańskiej i cohortum urbanarum. W IV wieku Rzym zaczął wystawiać podobne dokumenty potwierdzające nabycie praw weterana, niezwiązane jednak z prawami obywatelskimi.

Do naszych czasów zachowało się przynajmniej tysiąc spośród prawdopodobnie setek tysięcy diplomatum, choć większość z nich jedynie we fragmentach. Ze względu na precyzyjne datowanie i ilość zawartych w nich informacji, rzymskie dyplomy wojskowe są cennym źródłem historycznym na temat Cesarstwa Rzymskiego, jego armii i floty.