Latinski savez

Latinski savez je moderni naziv za svojevrsnu konfederaciju gradova i sela u italskoj pokrajini Laciju koja je postojala od 7. veka st. e. do 338. godine st. e. i koja je bila osnovana radi zajedničke odbrane od spoljnih neprijatelja.

Mada su Latini živeli u politički nezavisnim gradovima, njihov zajednički jezik i kultura proizveli su saradnju na polju religije, zakona i ratovanja. Svi su Latini mogli učestvovati u kultovima zajedničkih božanstava, kao što je kult Penata u Laviniju, Junone u Lanuviju i Dijane u Ariciju i Rimu. Latini su slobodno sklapali međusobne brakove bez zakonskih prepreka. Kada bi posećivali drugi latinski grad, mogli su sa jednakom slobodom kupovati, prodavati, voditi sudsku parnicu, pa čak i koristiti glasačko pravo. Ukoliko bi se Latin stalno nastanio u "nematičnom" latinskom gradu, postajao je tu punopravni građanin. Mada su latinske države ponekada ratovale i među sobom, u slučajevima zajedničke opasnosti ujedinjavale su se radi zajedničke odbrane. Svaka je država davala vojsku prema sopstvenoj snazi. Zapovedništvo nad svim snagama poveravano je konsenzusom jednoj osobi iz nekog od latinskih gradova. Ponekada su Latini osnivali i kolonije na neprijateljskoj teritoriji, koje su služile kao istureni vojni položaji. One su postajale nove, nezavisne latinske države, koje su uživale ista prava kao i stare države. Da bi se opisao ovaj splet prava i obaveza danas se koristi termin "Latinski savez".

Prema antičkoj analističkoj predaji, poslednja tri rimska kralja ne samo što su transformisala Rim u pravi grad, već su ga takođe načinila vođom Latinskog saveza. U toj tvrdnji verovatno ima preterivanja. Rimski su istoričari rado slikali rani Rim kao grad kome je sudbinski bila preodređena njegova potonja veličina, pa su ga stoga opisivali moćnijim no što je on zaista bio. Rim je svakako postao jedna od važnijih država u Laciju tokom 6. veka, ali su Tibur, Prenesta i Tuskul u to vreme, a i kasnije, bili podjednako važni. Uslovi prvog sporazuma između Rima i Kartagine, potpisanog 509. godine st. e., koji je zabeležio grčki istoričar Polibije (oko 150. st. e.) prepuštali su Rimljanima (ili možda tačnije, Latinima) obalski pojas u dužini od oko 100 km južno od Tibra kao njihovu uticajnu sferu u koju Kartaginjani nisu smeli zadirati.

Brzi uspon Rima tokom 6. veka bilo je delo njegovih etrurskih gospodara i grad je brzo opadao s padom etrurske vlasti u Kampaniji i Laciju oko 500. god. st. e. Odmah posle pada monarhije u Rimu, Porseninog zauzimanja Rima, njegovog poraza od strane Latina i povlačenja iz Rima, dolina Lacija našla se ugrožena od susednih italskih naroda (Sabinjana, Ekva, Volska), koji su proživljavali demografsku eksploziju i pokušavali da steknu novo zemljište. Stoga je spoljna politika Rima tokom 5. veka velikim delom usmerena na pružanje pomoći Latinskom savezu da odbije napade ovih naroda. Međutim, mnogi su detalji Livijevog prikaza ovih borbi nepouzdani. Kako bi imali književnu temu dostojnu potonje rimske veličine, Livijevi su analistički izvori ove sukobe opisali u najgrandioznijim terminima. Ipak, opisi vojske, vojnih činova, kastramentacije (tj. tehnike podizanja i utvrđivanja logora) i taktike pripadaju poznoj republici, a ne Rimu 5. veka.