Pluto

Pluto

Isang pinagsamang larawan ng Pluto na kinuha ng New Horizons noong Hulyo 14, 2015 mula sa layo na 450,000 kilometro. Ang larawan ay malapit sa tunay na kulay ng Pluto.
Pagkatuklas
Natuklasan ni	Clyde W. Tombaugh
Natuklasan noong	Pebrero 18, 1930
Designasyon
Designasyong MPC	134340 Pluto
Bigkas	/ˈpluːtoʊ/
Ipinangalan kay	Pluto
Kategorya ng planetang menor	Dwarf planet Trans-Neptunian object Plutoid Kuiper belt object Plutino
Pang-uri	Plutonian
Orbital characteristics[4][a]
Epoch J2000
Aphelion	49.319 AU (7311000000 km)
Perihelion	29.656 AU (4437000000 km) (5 September 1989)[1]
Semi-major axis	39.487 AU (5874000000 km)
Eccentricity	0.24897
Orbital period	247.94 mga taon[2] 90570 d[2] 14164.4 Plutonian solar days[3]
Synodic period	366.73 na araw[2]
Average orbital speed	4.67 km/s[2]
Mean anomaly	14.85 deg
Inclination	17.1405° (11.88° tungo sa ekwador ng Araw)
Longitude of ascending node	110.301°
Argument of perihelion	113.777°
Known satellites	5
Pisikal na katangian
Mean radius	1186±2 km[5] 0.18 na mga Daigdig
Pang-ibabaw na sukat	1.77×107 km2[b] 0.035 na mga Daigdig
Volume	6.99×109 km3[c] 0.0064 na mga Daigdig
Mass	(1.305±0.007)×1022 kg[6] 0.0022 na mga Daigdig 0.178 na mga Buwan
Mean density	1.88 g/cm3[7]
Surface gravity	0.620 m/s2[d] 0.063 g
Escape velocity	1.212 km/s[e]
Sidereal rotation period	6.387230 d 6 d, 9 h, 17 m, 36 s
Equatorial rotation velocity	47.18 km/h
Axial tilt	119.591°±0.014° (to orbit)[6][f]
North pole right ascension	132.993°[8]
North pole declination	−6.163°[8]
Albedo	0.49 to 0.66 (geometric, varies by 35%)[2][9]
Surface temp. min mean max Kelvin 33 K 44 K (−229 °C) 55 K
Apparent magnitude	13.65[2] to 16.3[10] (mean is 15.1)[2]
Absolute magnitude (H)	−0.7[11]
Angular diameter	0.06″ to 0.11″[2][g]
Atmosphere
Surface pressure	0.30 Pa (summer maximum) to 1.0 Pa[13]
Composition by volume	Nitrogen, methane, carbon monoxide[12]

Ang Pluto (minor-planet designation: 134340 Pluto; sagisag: ^[14] o ^[15]) ay isang planetang unano sa Kuiper belt, isang sinturon ng mga bagay lampas sa Neptune. Ito ay ang unang bagay sa Kuiper belt na natuklasan. Ito ay ang pinakamalaki at ikalawang pinaka-mabigat na kilalang unanong planeta sa Sistemang Solar at ang ikasiyam na pinakamalaking at ikasampung pinaka-mabigat na bagay na direktang nag-oorbit sa Araw. Ito ay ang pinakamalaking kilalang trans-Neptununian object (TNO) ayon sa volume ngunit magaan kaysa Eris, isang dwarf planet sa scattered disc. Tulad ng iba pang bagay sa Kuiper belt, ang Pluto ay pangunahing gawa ng yelo at bato^[16] at mas maliit-mga isang-kaanim ng mass ng Buwan at isang-katlo ng volume nito. Ito ay mayroong katamtamang eccentric at nakahilig naorbit at may layong 30 hanggang 49 astronomical unit o AU (4.4-7300000000 km) mula sa Araw. Nangangahulugan ito na ang Pluto ay may panahong mas malapit sa Araw kaysa Neptune, ngunit mayroon Pluto at Neputune ng isang matatag na orbital resonance na pumipigil sa kanilang pagbabanggaan. Noong 2014, Pluto ay 32.6 AU ang layo mula sa Araw Ang liawanag ng Araw ay umaabot ng 5.5 oras upang maabot ang Pluto sa kanyang average na layo (39.4 AU).^[17]

Ang Pluto ay natuklasan noong 1930 ni Clyde Tombaugh, at noon ay orihinal na itinuturing na ikasiyam na planeta mula sa Araw Matapos ang 1992, ang katayuan nito bilang isang planeta ay pinag-alinlangan nang makatulas ng ilang mga bagay na may kaparehong laki sa Kuiper belt. Noong 2005, Eris, na 27% na mas massive kaysa sa Pluto, ay natuklasan, na nagtulak sa International Astronomical Union (IAU) upang pormal na bigyan ng depisiyon ang salitang "planeta" sa unang pagkakataon sa sumunod na taon.^[18] Ang depinisyong ito ibinukod at Pluto at nauri bilang isang miyembro ng bagong kategoryang "dwarf planeta" (at partikular bilang isang plutoid).^[19] Tingin ng ilan astronomo na ang Pluto, pati na rin ang iba pang dwarf planet, dapat itururing na mga planeta.^[20][21][22]

Ang Pluto ay may limang kilalang buwan: Karonte (Charon, ang pinakamalaki, na may diameter na lagpas kalahati ng Pluto), Styx, Nix, Kerberos, at Hydra.^[23] Ang Pluto at Karonte ay itinuturing rin na isang binary system dahil ang barycenter ng ​​kanilang mga orbit ay hindi matatagpuan sa loob ng mga ito.^[24] Hindi pormal na binigyang depinisyon ng IAU ang "binary dwarf planet", kaya ang Karonte ay opisyal na nauuri bilang isang buwan ng Pluto.^[25]

Noong 14 Hulyo 2015, ang spacecraft New Horizons ang naging unang spacecraft na nag-fly-by sa Pluto.^[26][27][28] Sa loob ng maikling flyby na ito, ang New Horizons ay nakagawa ng detalyadong pagsukat at mga obserbasyon ng Pluto at mga buwan nito.^[29]

1. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang jpl-ssd-horizons); $2
2. ↑ ^{2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7} Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Pluto Fact Sheet); $2
3. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang planet_years); $2
4. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang horizons); $2
5. ↑ NASA's New Horizons Team Reveals New Scientific Findings on Pluto. NASA. 24 July 2015. Naganap noong 52:30. Nakuha noong 30 July 2015. We had an uncertainty that ranged over maybe 70 kilometers, we've collapsed that to plus and minus two, and it's centered around 1186
6. ↑ ^{6.0 6.1} Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang BuieGrundyYoung_2006); $2
7. ↑ Here's How to Make NASA's Pluto Flyby a 'Teachable Moment' for Students
8. ↑ ^{8.0 8.1} Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Archinal); $2
9. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Hamilton); $2
10. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang AstDys-Pluto); $2
11. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang jpldata); $2
12. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Physorg April 19, 2011); $2
13. ↑ Amos, Jonathan (23 July 2015). "New Horizons: Pluto may have 'nitrogen glaciers'". BBC News. Nakuha noong 26 July 2015. It could tell from the passage of sunlight and radiowaves through the Plutonian "air" that the pressure was only about 10 microbars at the surface
14. ↑ JPL/NASA (2015-04-22). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. Nakuha noong 2022-01-19.
15. ↑ John Lewis, pat. (2004). Physics and chemistry of the solar system (ika-2 (na) edisyon). Elsevier. p. 64.
16. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Wiley-2005); $2
17. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang lighttraveltime); $2
18. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang hubblesite2007/24); $2
19. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang BBC-Akwagyiram 2005-08-02); $2
20. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Gray 2008-08-10); $2
21. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang chihuahuaisdog); $2
22. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang News.discovery.com); $2
23. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Showalter); $2
24. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Olkin_2003); $2
25. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang IAU Pluto); $2
26. ↑ Chang, Kenneth (14 July 2015). "NASA's New Horizons Spacecraft Completes Flyby of Pluto". New York Times. Nakuha noong 14 July 2015.
27. ↑ Dunn, Marcia (14 July 2015). "Pluto close-up: Spacecraft makes flyby of icy, mystery world". AP News. Nakuha noong 14 July 2015.
28. ↑ Chang, Kenneth (18 July 2015). "The Long, Strange Trip to Pluto, and How NASA Nearly Missed It". New York Times. Nakuha noong 19 July 2015.
29. ↑ Chang, Kenneth (6 July 2015). "Almost Time for Pluto's Close-Up". The New York Times. Nakuha noong 6 July 2015.

Maling banggit (May <ref> tag na ang grupong "lower-alpha", pero walang nakitang <references group="lower-alpha"/> tag para rito); $2