Afganistan tarihi

Afganistan tarihi, yazılı olarak izleri bölgenin Ahameniş İmparatorluğu hakimiyeti altında olduğu MÖ 500'lü yıllara kadar süren bir tarihtir fakat MÖ 3000 ile 2000 yılları arasında topraklarında ileri düzeyde kentleşmiş bir kültürün var olduğuna dair kanıtlar da bulunmaktadır.^[1][2][3][4] Büyük İskender ve ordusu, Gaugamela Savaşı'nda Pers İmparatorluğu'nu yenilgiye uğrattıktan sonra MÖ 330 yılında Afganistan'a ulaştı.^[5] Grek-Baktriyalılar, Mauryalılar, Kabil Şahiler, Kuşanlar, Saffârîler, Samanîler, Gazneliler, Gurlular, Timurlar, Babürler, Hotakîler ve Dürraniler dahil birçok güçlü krallık, günümüz Afganistan topraklarında başkentler kurdular.^[6]

Son Afgan imparatorluğu olan Dürrani İmparatorluğu, 1747 yılında Ahmed Şah Dürrani'nin Paştun aşiretlerini birleştirmesiyle kuruldu. Zamanla Britanya ve Rusya imparatorlukları arasında bir tampon bölge konumuna gelen Afganistan, 1919'da göstermelik Britanya kontrolünden bağımsızlığını kazandı. Kısa süreli bir demokrasi denemesi, 1973'te darbe ve 1978'de komünist karşı darbesi ile sona erdi.^[7] Sovyetler Birliği, yönetimde kalmakta zorlanan Afgan komünist rejimini desteklemek için 1979 yılında uzun ve yıkıcı bir savaşı tetikleyerek ülkeyi işgal etti. SSCB, uluslararası güçlerin destekliği antikomünist mücahitler tarafından baskı altında kalınca 1989 yılında ülkeden geri çekildi. Bir dizi iç savaşın ardından Kâbil, 1996 yılında Talibanın kontrolüne geçti.^[8] Ülkedeki iç savaşı ve anarşiyi sona erdirmek için 1994 yılında ortaya çıkan Taliban, Pakistan tarafından desteklenen radikal bir hareketti.^[9]

11 Eylül 2001'de New York'ta düzenlenen saldırıların ardından Usame bin Ladin'i sakladığı öne sürülen Taliban rejimi, Amerika Birleşik Devletleri ve müttefik devletler ile Taliban karşıtı Kuzey İttifakı tarafından düzenlenen askerî müdahale sonucunda devrildi. 2001'de Birleşmiş Milletler sponsorluğunda düzenlenen Bonn Konferansı, yeni bir anayasanın kabulü, 2004'te bir başkanlık seçimi ve 2005'te Ulusal Meclis seçimleri dahil olmak üzere, ülkenin siyasi anlamda yeniden yapılanması için bir süreç oluşturdu. Hamid Karzai, 7 Aralık 2004'te Afganistan'ın demokratik yollardan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu. Afganistan Ulusal Meclisi, 19 Aralık 2005'te açıldı. Karzai, 2009'da ikinci dönem için yeniden cumhurbaşkanı seçildi. İstikrarlı bir merkezî hükûmet oluşturma konusunda elde edilen kazançlara rağmen, özellikle ülkenin güney ve doğusunda yeniden dirilen Taliban ve taşralarda devam eden istikrarsızlık, Afgan hükûmeti için ciddi sorunlar teşkil etmektedir.

1. ^ "Country Profile: Afghanistan" (PDF). Amerika Birleşik Devletleri: Library of Congress Country Studies on Afghanistan. Ağustos 2008. 8 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ağustos 2010. 
2. ^ "Afghanistan: The Pre-Islamic Period". Amerika Birleşik Devletleri. 1997. 24 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2010. 
3. ^ Dupree, Nancy Hatch (1977). An Historical Guide To Afghanistan (Chapter 3: Sites in Perspective) (2 bas.). Amerika Birleşik Devletleri: Afghan Air Authority, Afghan Tourist Organization. s. 492. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010. 
4. ^ Shroder, John Ford (2006). "Afghanistan". Microsoft Encarta Online Encyclopedia. Microsoft Corporation. 31 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2009. 
5. ^ "Alexander and Macedonian Rule, 330-ca. 150 B.C". United States: Library of Congress Country Studies on Afghanistan. 1997. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2010. 
6. ^ "Kingdoms of South Asia – Afghanistan (Southern Khorasan / Arachosia)". The History Files. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2010. 
7. ^ Barry Bearak, Former King of Afghanistan Dies at 92 19 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 23 Temmuz 2007.
8. ^ Amnesty International. "Document – Afghanistan: Further Information on Fear for Safety and New Concern: Deliberate and Arbitrary Killings: Civilians in Kabul". 16 November 1995 Accessed at: "Archived copy". 14 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2014. 
9. ^ Coll, Ghost Wars (New York: Penguin, 2005), 14.