Back Evolusie AF Evolution ALS ዝግመተ ለውጥ AM Evolución AN التطور Arabic التطور ARY تطور ARZ ক্ৰমবিকাশ AS Evolución biolóxica AST Təkamül AZ
| Biyoloji alt dalı |
| Evrimsel biyoloji |
|---|
 |
| Kategori • Kitap |
| Biyoloji |
|---|
 |
Evrim, popülasyondaki gen ve özellik dağılımının nesiller içerisinde seçilim baskısıyla değişmesidir.[1] Bazen dünyanın evrimi, evrenin evrimi ya da kimyasal evrim gibi kavramlardan ayırmak amacıyla organik evrim ya da biyolojik evrim olarak da adlandırılır. Evrim, modern biyolojinin temel taşıdır.[2] Bu teoriye göre hayvanlar, bitkiler ve Dünya'daki diğer tüm canlıların kökeni kendilerinden önce yaşamış türlere dayanır ve ayırt edilebilir farklılıklar, başarılı nesillerde meydana gelmiş genetik değişikliklerin bir sonucudur.[2]
Evrim, bir canlı popülasyonunun genetik kompozisyonunun rastgele mutasyonlar yoluyla[3] zamanla değişmesi anlamına gelir.[4] Genlerdeki mutasyonlar, göçler veya çeşitli türler arasında yatay gen aktarımları sonucu türün bireylerinde yeni veya değişmiş özelliklerin (varyasyonların) ortaya çıkması, evrim sürecini yürüten temel etmendir. Evrim, bu yollarla oluşan değişimlerin popülasyon genelinde daha sık veya daha nadir hale gelmesiyle işler.
Dünya'daki canlı türlerinden henüz sadece 2 milyondan biraz fazlası tanımlanabilmiş ve sınıflanabilmiştir. Bazı tahminlere göre henüz tanımlanmamış 10 ila 30 milyon canlı türü vardır.[2] Bir milimetrenin binde birinden kısa bakterilerden, yerden yüksekliği 100 metreyi, kütlesi binlerce tonu bulan sekoya servi ağaçlarına kadar dünyadaki canlı türleri, cüsse, biçim ve yaşayış biçimi açısından çok büyük farklılıklar gösterirler. Sıcak su kaynaklarında kaynama sıcaklığına yakın derecelerde yaşayan bakteriler olduğu gibi, Antarktika'daki buzullarda ya da tuz göllerinde -23 °C'ye varan sıcaklıklarda yaşayan su yosunları ve mantarlar vardır. Aynı şekilde karanlık okyanus tabanlarındaki hidrotermal çatlakların kenarlarında yaşayan devasa boru kurtçukları olduğu gibi, Everest Dağı'nın yamaçlarında, 6 bin metre yükseklikte yaşayan hezaren çiçekleri ve örümcekler vardır.[2]
Neredeyse sınırsız sayıdaki bu çeşitli yaşam biçimleri, evrimsel sürecin bir sonucudur. Tüm canlıların, ortak atalardan geldiği görüşü kabul edilir. İnsan ve diğer tüm plasentalı memeliler, yaklaşık 66 ila 100 milyon yıl önce yaşamış sivrifaremsi bir canlıdan evrimleşmiştir.[5] Kuşlar, sürüngenler, memeliler, iki yaşamlılar ve balıkların ortak atasının yaklaşık 500 milyon yıl önce yaşamış olduğu düşünülür. Tüm hayvanlar ve bitkiler, ilk olarak 3.4 milyar yıl önce ortaya çıkmış prokaryotlardan türemiştir.[2][6] Biyolojik evrim, canlı nesillerinin ortak atadan değişerek türeme süreci olarak bilinir.[7] Yeni nesiller, eski nesillere göre farklılıklar taşır ve ortak atadan uzaklaştıkça çeşitlilik artar.
Evrim, biyolojinin yanı sıra koruma biyolojisi, gelişim biyolojisi, ekoloji, fizyoloji, paleontoloji ve tıp gibi bilim dallarınca da başvurulan ve öğretilen bir bilimdir.[8] Bunun yanında tarım, antropoloji, felsefe ve psikoloji gibi bazı alanları da etkilemiştir. Evrimsel biyologlar evrimin bir olgu olduğunu gösteren verileri belgelerler, nedenlerini açıklayan kuramları test ederler ve geliştirirler. Bu anlamda evrim ve evrimsel süreçlerin araştırılması evrimsel biyolojinin konusudur. Evrimsel biyoloji bilimi, yaşam tarihini, onun bütünlüğüne ve çeşitliliğine yol açan evrimsel süreçler ile mekanizmaları araştırarak yukarıda sayılan disiplinlerin yanında moleküler biyoloji, davranış ve biyocoğrafya alanlarında da yapılan çalışmalara ve bu konudaki olgu ve fenomenlere ışık tutar.[9] Böylece tarihsel verilere ve adaptasyonlara dayalı açıklamalarla bu disiplinlerdeki biyolojik mekanizmalara dair yapılan çalışmaları tamamlayarak bütünleyici bir rol oynar.[9] Biyolojik bilimler genelinde evrimsel bakış açısı, gözlemler düzenleme, yorumlama ve tahminler yapmak için genellikle vazgeçilmez ve yararlı bir çerçeve sağlar.[9] ABD Ulusal Bilimler Akademisi raporunda da (1991) vurgulandığı gibi biyolojik evrim; "modern biyolojinin en önemli anlayışı, canlıların temel yönlerini anlamak için önemli bir kavram" olarak nitelendirilir.[9]
- ^ "What is evolution?". yourgenome (İngilizce). 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
- ^ a b c d e "evolution." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. 2011
- ^ Understanding Evolution: Mutations 2 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL Erişim Tarihi: Ekim 2011
- ^ Futuyma, Douglas J. (2005). Evolution. Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates, Inc. ISBN 0-87893-187-2 8 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Richard., Dawkins, (2006). Ataların Hikayesi. Hil Yayınları. OCLC 984497920.
- ^ author., Mayr, Ernst, 1904-2005,. What evolution is : from theory to fact. ISBN 978-1-78022-768-9. OCLC 870978830.
- ^ "Evrimi Anlamak". 2 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2011.
- ^ Practical uses of evolution 28 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TalkOrigins.org. Erişim: 9 Kasım 2011. Arşiv: <http://www.webcitation.org/634aPyHba 5 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>
- ^ a b c d Relevance of evolutionary biology to the national research agenda 12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..(present and future importance of evolutionary biology), BioScience | November 1, 1999, Prepared by delegates representing the following scientific societies,
- American Society of Naturalists
- Animal Behavior Society
- Ecological Society of America
- Genetics Society of America
- Paleontological Society
- Society for Molecular Biology and Evolution
- Society of Systematic Biologists
- Society for the Study of Evolution