Gerolamo Cardano

Gerolamo Cardano
Doğum	24 Eylül 1501(1501-09-24) Pavia, Milano Dükalığı
Ölüm	21 Eylül 1576 (74 yaşında) Roma, Papalık Devleti
Milliyet	İtalyan
Mezun olduğu okul(lar)	Pavia Üniversitesi
Tanınma nedeni	Cardano–Tartaglia formülü Avrupa'da negatif sayıların ilk defa sistematik olarak kullanması
Kariyeri
Dalı	Bilim, matematik, felsefe ve edebiyat
Önemli öğrencileri	Lodovico Ferrari
Etkilendikleri	Archimedes Mūsā al-Khwārizmī Leonardo Fibonacci
Etkiledikleri	Blaise Pascal[1] François Viète[2] Pierre de Fermat[1] Isaac Newton Wilhelm von Leibniz Maria Gaetana Agnesi Joseph-Louis Lagrange Carl Friedrich Gauss

Gerolamo Cardano (İtalyanca telaffuz: [dʒeˈrɔːlamo karˈdaːno]; aynı zamanda Girolamo^[3] veya Geronimo;^[4] Fransızca: Jérôme Cardan; Latince:  Hieronymus Cardanus; 24 Eylül 1501, Pavia – 21 Eylül 1576, Roma), ilgi alanları ve yetkinlikleri matematik, tıp, biyoloji, fizik, kimya, astroloji, astronomi, felsefe, edebiyat ve kumarbazlık arasında değişen bir İtalyan polimattı.^[5] Rönesans'ın en etkili matematikçilerinden ve olasılığın kuruluşundaki kilit isimlerden biri oldu; Batı dünyasına binom katsayıları ve binom teoremini tanıttı. Bilim üzerine 200'den fazla eser yazmıştır.^[6]

Cardano, şifreli kilit, desteklenen bir pusula veya jiroskobun serbestçe dönmesine izin veren üç eş-merkezli halkadan oluşan gimbal ve çeşitli açılarda dönme hareketinin iletilmesine izin veren ve bugüne kadar araçlarda kullanılan evrensel mafsallı Kardan mili dahil olmak üzere birçok mekanik cihazı kısmen icat etti ve tanımladı. 1570'te De proportionibus adlı kitabında yayınladığı hiposikloidlere önemli katkılarda bulundu. Daha sonra "Cardano çemberleri" veya "kardanik çemberler" olarak adlandırılan bu hiposikloidlerin üreten daireleri, ilk yüksek hızlı baskı makinelerinin yapımında kullanılmıştır.^[7]

Cardano, Milano'da (1539) Practica Arithmetica’yı basıma hazırladı. Bugün Cardano, cebir alanındaki başarılarıyla tanınmaktadır. 1545 tarihli Ars Magna ("Büyük Sanat") adlı kitabında Avrupa'da negatif sayıların ilk sistematik kullanımını gerçekleştirmiş, diğer matematikçilerin kübik ve kuartik denklem çözümlerini (atıfta bulunarak) yayınlamış ve karmaşık sayıların varlığını kabul etmiştir.

Cardano bazı belli küplere uyguladığında garip şeylerin olduğunu fark etti. ${\displaystyle x^{3}=15x+4}$'ü çözerken -121'i içeren bir ifade buldu. Cardano negatif bir sayının kare kökünün alınmayacağını biliyordu. Ayrıca denkleminin çözümlerinden birinin x=4 olduğunu biliyordu. Bu zorluğu düzeltmek için 4 Ağustos 1539'da Tartaglia'ya bir mektup yazdı. Tartaglia tam olarak anlayamadı. Ars Magna’da Cardano, benzer bir soruyu çözmek için karmaşık sayılarla ilgili bir hesaplama verdi. Fakat gereksiz olduğu kadar anlaşılması da zor olan hesabını kendi de tam olarak anlayamadı.

Tartaglia, Cardano'ya 3. dereceden denklemleri nasıl çözeceğini gösterdikten sonra Cardano kendi öğrencisi olan Lodovico Ferrari'yi 4. dereceden denklemleri çözmesi için cesaretlendirdi.

Ferrari, bu tür problemleri çözmede bulunan metotların belki de en şık olanıyla 4. dereceden denklem çözmeyi başardı. Cardano Ars Magna'da 4. dereceden denklemlerin 20 türünü bastı.

Çeşitli mekanik araçlar buldu. Bunlardan bazıları: şifreli kilit, bir şifre çalışması olan kardan ızgarası, çapraz mavsallı yatak vb. dir. Çapraz mavsallı yatak (istavroz) dönme hareketinin, değişik açılarda iletişimini sağlayan bir aygıt olup günümüz araçlarında da, bağlantıyı sağlayan mile Cardano'nun anısına "Kardan Mili" adı verilmiştir.

Hidrodinamik konusunda çeşitli teorileri vardır. "Sonsuz hareket olanaksızdır" teorisini ortaya atmıştır.

• 1550 yılında bilimsel konuları içeren 2 adet ansiklopedi yayınladı.
• 1551 yılında kehribarın bazı hafif maddeleri çektiğini fark ederek elektrik ile manyetizma arasında ilk bağlantıyı kurdu.
• İşitme engelliler eğitimi konusunda çalışmaları vardır.
• Cardano ayrıca iyi bir kumarbaz ve satranç oyuncusuydu. 1560 yılında "Şans Oyunları" adında bir kitap yazdı. Ancak bu kitap, ölümünden sonra 1663 yılında yayınlandı.

1. ^ ^{a b} O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Étienne Pascal", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
2. ^ Jacqueline A. Stedall, From Cardano's Great Art to Lagrange's Reflections: Filling a Gap in the History of Algebra, European Mathematical Society, 2011, s. 20.
3. ^  Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Cardan, Girolamo". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. 
4. ^ Giglioni, Guido (23 Nisan 2013). "Girolamo [Geronimo] Cardano". Stanford Encyclopedia of Philosophy (İngilizce). 4 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
5. ^ Patty, Peter Fletcher, Hughes Hoyle, C. Wayne (1991). Foundations of Discrete Mathematics (International student bas.). Boston: PWS-KENT Pub. Co. s. 207. ISBN 0-534-92373-9. Cardano was a physician, astrologer, and mathematician.... [He] supported his wife and three children by gambling and casting horoscopes. 
6. ^ Westfall, Richard S. "Cardano, Girolamo". T he Galileo Project. rice.edu. 28 July 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 July 2012. 
7. ^ W.G. Waters, Jerome Cardan, a Biographical Study (Lawrence and Bullen, London 1898), from Internet Archive.