Mali

Mali Resmî adlar Bambara: Bambara: Mali ka Fasojamana / ߡߊ߬ߟߌ ߞߊ ߝߊߛߏߖߊߡߊߣߊ[1] Fulanice: Fulanice: Republik bu Maali / 𞤈𞤫𞤨𞤵𞤦𞤤𞤭𞤳 𞤦𞤵 𞤃𞤢𞥄𞤤𞤭 Arapça: Arapça: جُمْهُورِيَّةْ مَالِي (Arapça: Jumhūriyyet Māli) Soninkece: Soninkece: Mali Tɔgɔbadugu Tamaşekçe: Tamaşekçe: Tagduda n Mali / Tamaşekçe: ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵏ ⵎⴰⵍⵉ Songhayca: Songhayca: Mali Laamaa Mali Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan "Un peuple, un but, une foi" (Fransızca) "Mɔgɔ kelen, laɲini kelen, dannaya kelen" (Bambara) "Tek halk, tek amaç, tek inanç"
Millî marş "Pour l'Afrique et pour toi, Mali" (Fransızca) "Afrika ve senin için Mali"
Mali konumu (yeşil)
Başkent ve en büyük şehir	Bamako 12°39′K 8°0′B / 12.650°K 8.000°B / 12.650; -8.000
Resmî dil(ler)	13 ulusal dil[2][3] Bambara Boboca Arapça Bozoca Dogon, Toro So Fulanice Kassonkece Maninkaca Minyankaca Senufo, Senara Songhay, Koyraboro Senni Soninkece Tamaşekçe
Çalışma dili	Fransızca (de facto)[4]
Konuşma dilleri	Bambara[a] Fulanice Arapça Soninkece Songhayca Mandinkaca Minyanka Tamaşekçe Senufo Boboca Bozoca Kassonkece Samogo Markaca Dogon
Etnik gruplar	%33,3 Bambara %13,3 Fulanî %9,6 Soninke %9,6 Senufo / Bwa %8,8 Malinke %8,7 Dogon %5,9 Songhai %3,5 Tuareg %2,1 Bobo %4,5 diğer[6]
Demonim	Malili
Hükûmet	Askerî cunta altında üniter başkanlık sistemli cumhuriyet[7]
• Cumhurbaşkanı Assimi Goita (geçici) • Başbakan Abdoulaye Maïga (geçici)
Yasama organı	Ulusal Meclis
Tarihçe
• Mali İmparatorluğu 1235 • Sudan Cumhuriyeti'nin kuruluşu 24 Kasım 1958 • Mali Federasyonu'nu oluşturmak üzere Senegal ile birleşme 4 Nisan 1959 • Fransa'dan bağımsızlık 20 Haziran 1960 • Mali Federasyonu'nun dağılması 20 Ağustos 1960 • Mali Cumhuriyeti'nin ilanı 22 Eylül 1960
Yüzölçümü
• Toplam	1.240.192 km2[8] (23.)
• Su (%)	1,6
Nüfus
• 2024 tahminî	21.990.607[9] (61.)
• Yoğunluk	11,7/km2 (215.)
GSYİH (SAGP)	2023 tahminî
• Toplam	$61,625 milyar[10] (115.)
• Kişi başına	$2639[10] (174.)
GSYİH (nominal)	2023 tahminî
• Toplam	$21,309 milyar[10] (123.)
• Kişi başına	$912[10] (175.)
Gini (2010)	33.0[11] orta
İGE (2022)	0.410[12] düşük · 188.
Para birimi	Batı Afrika CFA frangı (XOF)
Zaman dilimi	UTC (GMT)
Tarih formatı	gg/aa/yyyy
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+223
İnternet alan adı	.ml

Mali, resmi adıyla Mali Cumhuriyeti, Batı Afrika'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir. 1.240.000 km²'lik yüz ölçümüyle Afrika'nın sekizinci büyük ülkesidir. Nüfusu 19,1 milyondur^[13] ve bu nüfusun %65'ini 25 yaş altındakiler oluşturmaktadır.^[14] Başkenti Bamako'dur. Mali sekiz bölgeye ayrılmıştır, kuzey sınırları Sahra'nın derinliklerine kadar uzanır. Ülkenin güney bölümü Nijer ve Sénégal nehirlerinin geçtiği Sudan Savanı'ndadır ve nüfusun çoğunluğu bu bölümde yaşar. Mali ekonomisi tarım ve madencilik temellidir. Altın ülkenin önde gelen doğal kaynaklarındandır ve Mali Afrika'nın en büyük üçüncü altın üreticisidir.^[15] Tuz da ihraç ürünlerindendir.^[16]

Bugün Mali'nin bulunduğu topraklar, bir zamanlar trans Sahra ticaretini kontrol etmiş Gana İmparatorluğu (Gana'ya ismini verdi), Mali İmparatorluğu (Mali'ye ismini verdi) ve Songhay İmparatorluğu'nun egemenliğindeydi. Mali İmparatorluğu 1300 yılında en geniş sınırlarına ulaştığında günümüz Fransa'sının iki katı bir alana hükmediyordu ve Afrika'nın batı kıyısına kadar uzanmıştı.^[17] 19. yüzyıl sonlarındaki Afrika Talanı'nda Fransa Mali'yi ele geçirdi ve Mali Fransız Sudanı'nın bir parçası oldu. Fransız Sudanı (o dönemde République Soudanaise olarak biliniyordu) 1959'da Senegal ile birleşerek 1960'ta Mali Federasyonu ismiyle bağımsızlığını kazandı. Senegal'in federasyondan çekilmesinin ardından République Soudanaise ismini Mali Cumhuriyeti olarak değiştirdi. Uzun süreli tek parti yönetimi 1991'de bir darbe ile sonlandı ve Mali yeni bir anayasa yazımı ve demokratik çok partili düzenin kurulmasını hedefleyen bir reform dönemine girdi.

Ocak 2012'de Kuzey Mali'da silahlı çatışmalar patlak verdi, Tuareg isyancılar ülkenin kuzey bölümünün kontrolünü ele geçirdi ve aynı yılın nisan ayında Azavad ismiyle bağımsızlık ilan ettiler.^[18] Çatışmalar mart ayında ülkede gerçekleşen bir askeri darbe^[19] ve Tuareg ve diğer isyancıların kendi iç mücadeleleriyle içinden çıkılmaz bir hal aldı. İsyancıların git gide kontrolü ele alması üzerine Fransız ordusu Ocak 2013'te Serval Harekâtı'nı başlattı.^[20] Bir ay sonra Malili ve Fransız kuvvetler kuzeyi büyük oranda ele geçirdi.

Ağustos 2020'de ekonomik sıkıntılar ve ulusal güvenlik sorunları nedeniyle başlayan protestolar sonucu başbakan ve cumhurbaşkanı ordu tarafından tutuklandı ve ertesi gün istifa ettirildi.

1. ^ Académie N’Ko Mali ߡߊ߰ߟߌ ߒߞߏ ߟߏ߲ߞߏ߫ ߘߎ߲ߓߎ 14 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 14 May 2024
2. ^ "JOURNAL OFFICIEL DE LA REPUBLIQUE DU MALI SECRETARIAT GENERAL DU GOUVERNEMENT - DECRET N°2023-0401/PT-RM DU 22 JUILLET 2023 PORTANT PROMULGATION DE LA CONSTITUTION" (PDF). sgg-mali.ml (Fransızca). 22 Temmuz 2023. 8 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2023. Article 31 : Les langues nationales sont les langues officielles du Mali. 
3. ^ "JOURNAL OFFICIEL DE LA REPUBLIQUE DU MALI SECRETARIAT GENERAL DU GOUVERNEMENT - DECRET N°2017-0735/P-RM DU 21 AOUT 2017 FIXANT L'ORGANISATION ET LES MODALITES DE FONCTIONNEMENT DES STRUCTURES DE L'EDUCATION NON FORMELLE" (PDF). sgg-mali.ml (Fransızca). 21 Ağustos 2017. 3 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. Selon la Loi n°96- 049 du 23 août 1996, les langues nationales du Mali sont : (...) 
4. ^ "JOURNAL OFFICIEL DE LA REPUBLIQUE DU MALI SECRETARIAT GENERAL DU GOUVERNEMENT - DECRET N°2023-0401/PT-RM DU 22 JUILLET 2023 PORTANT PROMULGATION DE LA CONSTITUTION" (PDF). sgg-mali.ml (Fransızca). 22 Temmuz 2023. 8 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2023. Article 31 : Le français est la langue de travail. L’Etat peut adopter toute autre langue comme langue de travail. 
5. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; p6 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
6. ^ "Africa: Mali – The World Factbook – Central Intelligence Agency". CIA.gov. 27 Nisan 2021. 30 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021. 
7. ^ Booty, Natasha; Pivac, Mark (23 Temmuz 2023). "Assimi Goïta: President gets sweeping powers in new Mali constitution". BBC News. 2 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023. 
8. ^ "Mali country profile". BBC News. 19 Ekim 2023. 11 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2023. 
9. ^ "The World Factbook". The World Factbook (2025 bas.). CIA. Erişim tarihi: 22 Haziran 2023. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)  (Archived 2023 edition)
10. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Mali)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2023. 
11. ^ "Gini Index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011. 
12. ^ "HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2023-24" (PDF). United Nations Development Programme (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. ss. 274-277. 1 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
13. ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021. 
14. ^ "Index Mundi using CIA World Factbook statistics, January 20, 2018, retrieved April 13, 2019". 21 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021. 
15. ^ Mali gold reserves rise in 2011 alongside price 21 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 17 January 2013
16. ^ Human Development Indices 12 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Table 3: Human and income poverty, p. 6. Retrieved 1 June 2009
17. ^ Mali Empire (ca. 1200- ) | The Black Past: Remembered and Reclaimed 5 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Black Past. Retrieved 8 October 2012.
18. ^ Polgreen, Lydia and Cowell, Alan (6 April 2012) "Mali Rebels Proclaim Independent State in North" 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times
19. ^ UN Security Council condemns Mali coup 28 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Telegraph (23 March 2012). Retrieved 24 March 2013.
20. ^ "Mali – la France a mené une série de raids contre les islamistes". Le Monde. 12 Ocak 2013. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013. 

Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)