Back Sosialisme AF Sozialismus ALS Socialismo AN Gemǣnscipes rǣd ANG اشتراكية Arabic إشتراكية ARY اشتراكيه ARZ সমাজবাদ AS Socialismu AST Sosializm AZ
| Makale serilerinden |
 |
| Makale serilerinden |
| Parti siyaseti |
|---|
| Siyaset serisinin bir parçası |
| Hükûmet biçimleri |
|---|
|
Hükûmet biçimleri listesi Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi |
Sosyalizm, sosyal ve ekonomik olarak toplumsal refahın, katılımcı bir demokrasiyle gerçekleşeceğini ve üretim araçlarının sahibinin topluma ait olduğunu savunan,[1] işçi sınıfının yönetime katılmalarına ağırlık veren,[2] özel üretim yerine kamu bazlı üretimi destekleyen, telkin ve propagandalarını eğitim, tarım ve vergi reformları üzerinde yoğunlaştıran ekonomik ve siyasi bir teoridir.[3] Siyasi yelpazede ve dünyanın çoğu ülkesinde sosyalizm, standart sol ideoloji olarak kabul edilir.[4] Sosyalizm türleri, kaynak tahsisinde piyasaların ve planlamanın rolüne ve kuruluşlardaki yönetim yapısına göre değişir.
Sosyalist sistemler, piyasa dışı ve piyasa biçimleri olarak ikiye ayrılır. Piyasa dışı sosyalist sistem, sosyalistlerin geleneksel olarak sermaye birikimi ve kâr sistemiyle ilişkilendirdiği verimsizlikleri, irrasyonellikleri, öngörülemezliği ve krizleri ortadan kaldırmayı amaçlar. Piyasa sosyalizmi ise parasal fiyatların, faktör piyasalarının ve bazen de kâr güdüsünün kullanımını muhafaza eder.[5][6] Sosyalist partiler ve fikirler, çeşitli ülkelerde ulusal hükûmetleri yöneten, değişen derecelerde güç ve etkiye sahip siyasi bir güç olmaya devam etmektedir.
Sosyalist siyasi hareket, 18. yüzyılın ortalarından sonlarına kadar süren devrimci hareketlerden ve sosyalistlerin kapitalizmle ilişkilendirdikleri toplumsal sorunlara yönelik endişelerinden kaynaklanan siyasi felsefeleri içerir.[7] 19. yüzyılın sonlarında, Karl Marx ve işbirlikçisi Friedrich Engels'in çalışmalarından sonra sosyalizm, kapitalizm karşıtlığı ve üretim araçlarının bir tür toplumsal mülkiyetine dayanan post-kapitalist bir sistemin savunulması anlamına gelmeye başladı.[8] 1920'lerin başlarında komünizm ve sosyal demokrasi, uluslararası sosyalist hareket içindeki iki baskın siyasi eğilim haline geldi[9] ve sosyalizmin kendisi 20. yüzyılın en etkili seküler hareketi oldu.[10] Birçok sosyalist, feminizm, çevrecilik ve ilerlemecilik gibi diğer toplumsal hareketlerin davalarını da benimsedi.[11]
Sovyetler Birliği'nin dünyanın ilk nominal sosyalist devleti olarak ortaya çıkması, sosyalizmin Sovyet ekonomik modeliyle yaygın bir şekilde ilişkilendirilmesine yol açarken, akademisyenler bazı Batı Avrupa ülkelerinin sosyalist partiler tarafından yönetildiğini veya bazen "demokratik sosyalizm" olarak adlandırılan karma ekonomilere sahip olduğunu belirttiler.[12] 1989 devrimlerinin ardından, gelişmiş kapitalist dünyada sosyal demokrat uzlaşının yerini neoliberal uzlaşının almasıyla bu ülkelerin birçoğu sosyalizmden uzaklaşırken,[13] birçok eski sosyalist siyasetçi ve siyasi parti, "Üçüncü Yol" siyasetini benimsedi; eşitlik ve refaha bağlı kalırken, kamu mülkiyeti ve sınıf temelli siyaseti terk etti.[14] 2010'larda sosyalizm, en belirgin olarak demokratik sosyalizm biçiminde olmak üzere yeniden popülerlik kazandı.[15][16]
- ^ "Capital: A Critique of Political Economy". 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020.
- ^ "The Structure of the Soviet State". 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020.
- ^ "Toplumculuk". Türk Dil Kurumu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Left". Encyclopædia Britannica. 15 Nisan 2009. 27 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022.
Sosyalizm, dünyanın çoğu ülkesinde standart sol ideolojidir; ... .
- ^ Marangos, John (2004). "Social Dividend versus Basic Income Guarantee in Market Socialism". International Journal of Political Economy. Taylor & Francis. 34 (3): 20-40. doi:10.1080/08911916.2004.11042930. ISSN 0891-1916.
- ^ O'Hara, Phillip (2000). Encyclopedia of Political Economy. 2. Routledge. s. 71. ISBN 978-0415241878.
Piyasa sosyalizmi, bir dizi ekonomik sistem modeli için kullanılan genel bir tanımlamadır. Bir yandan piyasa mekanizması ekonomik çıktıyı dağıtmak, üretimi organize etmek ve faktör girdilerini tahsis etmek için kullanılır. Öte yandan, ekonomik artı, sermayenin bir tür kolektif, kamusal ya da toplumsal mülkiyeti yoluyla bir özel (kapitalist) sahipler sınıfı yerine toplumun geneline tahakkuk eder.
- ^ Lamb & Docherty (2006).
- ^ Gasper, Phillip (2005). The Communist Manifesto: A Road Map to History's Most Important Political Document. Haymarket Books. s. 24. ISBN 978-1931859257.
On dokuzuncu yüzyıl ilerledikçe, 'sosyalizm' yalnızca toplumsal sorunla ilgilenmeyi değil, kapitalizme karşı çıkmayı ve bir tür toplumsal mülkiyeti desteklemeyi de ifade eder hale geldi.
- ^ Newman (2005): "Birinci Bölüm, 19. yüzyılın başları ile Birinci Dünya Savaşı sonrası arasındaki dönemde çeşitli sosyalizm geleneklerinin yaptığı katkıları inceleyerek doktrinin temellerini ele almaktadır. 1920'lerin başında baskın olarak ortaya çıkan iki biçim sosyal demokrasi ve komünizmdir."
- ^ Kurian, George Thomas, (Ed.) (2011). The Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. s. 1554.
- ^ Sheldon, Garrett Ward (2001). Encyclopedia of Political Thought. Facts on File. Inc. s. 280.
- ^ Barrett (1978): "Eğer sosyalizm tanımını İşçi Partisi İngiltere'sini ya da sosyalist İsveç'i kapsayacak şekilde genişletecek olursak, kapitalizm ile demokrasi arasındaki bağlantıyı çürütmekte hiçbir zorluk çekmeyiz."; Heilbroner (1991); Kendall (2011): "İsveç, İngiltere ve Fransa, bazen demokratik sosyalizm olarak da adlandırılan karma ekonomilere sahiptir - bazı üretim araçlarının özel mülkiyetini, bazı temel mal ve hizmetlerin hükümet tarafından dağıtımını ve serbest seçimleri birleştiren ekonomik ve siyasi bir sistem. Örneğin, İsveç'te devlet mülkiyeti öncelikle demiryolları, maden kaynakları, bir kamu bankası ve içki ve tütün işletmeleri ile sınırlıdır."; Li (2015): "Demokratik sosyalizm yanlısı akademisyenler, Çin'in İsveç deneyiminden faydalanması gerektiğine ve bu deneyimin sadece Batı için değil Çin için de uygun olduğuna inanıyor. Mao sonrası Çin'de Çinli entelektüeller çeşitli modellerle karşı karşıyadır. Liberaller Amerikan modelini tercih etmekte ve Sovyet modelinin arkaik hale geldiği ve tamamen terk edilmesi gerektiği görüşünü paylaşmaktadır. Bu arada İsveç'teki demokratik sosyalizm alternatif bir model sunmuştur. Sürdürülebilir ekonomik kalkınması ve kapsamlı refah programları pek çok kişiyi büyüledi. Demokratik sosyalist kampta yer alan çok sayıda akademisyen Çin'in siyasi ve ekonomik olarak Çin'den daha gerçek bir sosyalist olarak görülen İsveç'i model alması gerektiğini savunuyor. İskandinav ülkelerinde refah devletinin yoksulluğu ortadan kaldırmada olağanüstü başarılı olduğu konusunda giderek artan bir fikir birliği var."
- ^ Sanandaji (2021); Caulcutt (2022); Krause-Jackson (2019); Best et al. (2011)
- ^ "socialism". Encyclopedia Britannica. 29 Mayıs 2023. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2024.
- ^ Judis, John B. (20 Kasım 2019). "The Socialist Revival". American Affairs Journal (İngilizce). 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2023.
- ^ Cassidy, John (18 Haziran 2019). "Why Socialism Is Back". The New Yorker (İngilizce). ISSN 0028-792X. 20 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2023.