Eritrotsitlar

Eritrotsitlar (qizil qon tanachalari^[1]) yunoncha erythros „qizil“ va -cyte „hujayra“ deb tarjima qilingan qon hujayralarining eng keng tarqalgan turi va umurtqali hayvonlarning kislorodni (O ₂) tana toʻqimalariga qon oqimi orqali yetkazib berishning asosiy vositasi hisoblanadi^[2]. Qizil qon hujayralari oʻpkadan yoki baliqlarda jabralaridan kislorodni oladi va tananing barcha toʻqimalariga arterial kapillyar tomirlarga borganda beradi.

Qizil qon hujayralarining sitoplazmasi gemoglobinga boy, u tarkibidagi temir moddasi orqali kislorodni bogʻlaydigan maxsus oqsil hamda hujayraning va qonning qizil rangini taminlaydi. Har bir inson eritrotsitida taxminan 270 million ta gemoglobin molekulalari mavjud^[3]. Hujayra membranasi oqsillar va lipidlardan iborat boʻlib, bu tuzilma qon aylanish tizimi va ayniqsa kapillyar tarmoqdan oʻtayotganda qon hujayralarining deformatsiyasi va barqarorligi kabi hujayraning fiziologik faoliyati uchun zarur boʻlgan xususiyatlarni taʼminlaydi.

Odamlarda etuk qizil qon tanachalari moslashuvchan bikonkav disklardir . Ularda gemoglobin uchun maksimal boʻsh joyni taʼminlash uchun hujayra yadrosi va organellalari yoʻq; ularni gemoglobin qoplari, plazma membranasi esa qop sifatida koʻrish mumkin. Katta yoshli odamda soniyada taxminan 2.4 million yangi eritrotsitlar ishlab chiqariladi^[4]. Hujayralar suyak iligida rivojlanadi va ularni makrofaglar qayta ishlash uchun fagotsitoz qilishidan oldin tanada taxminan 100-120 kun davomida aylanadi. Har bir aylanish taxminan 60 soniya (bir daqiqa) davom etadi^[5]. Inson tanasidagi qon hujayralarning taxminan 84 foizi yaʼni 20-30 trilion qizil qon hujayralari iborat^[6][7][8]. Qon hajmining deyarli yarmi (40% dan 45% gacha) qizil qon tanachalaridir.

Qadoqlangan qizil qon tanachalari (pRBC) qon quyish uchun qon bankida ehson qilingan, qayta ishlangan va saqlanadigan qizil qon hujayralaridir. ЭРИТРОЦИТЛАР МОРФОЛОГИЯСИ Меъёрий эритроцитлар Диаметри 6 – 8 микрон келадиган кичикроқ ҳужайра. Шаклан икки томони ботиқ дискка ўхшайди. Ранги оч пуштидан малласимон жигарранг тусгача, четлари анча тўқроқ бўлиб кўринади (гемоглобини кўпроқ бўлади). Бу ядросиз ҳужайрадир. Унда ядро қолдиқлари ҳам, ҳужайра киритмалари ҳам бўлмайди Клиник ахамияти: Анемиялар диагностикасида эритроцитлар морфологиясини аниклаш мухим ахамиятга эга. Деярли барча камконликларда умумий кон тахлилидаги гемоглобин, эритроцитлар, лейкоцитлар, лейкоформула томонидан ухшашалик мавжуд булиб, бу курсатгичлар билан анемиялар киёсий ташхисот утказиш имконияти кам. Лекин эритроцитлар морфологиясида хар бир анемияда узига хос белги мавжуд. Куйидаги жадвалда турли хил касалликларда, жумладан камконликларда эритроцитлар морфологиясидаги узига хос узгаришлар келтирилган. Ҳужайралар Таърифи Касаллик 1.Анизоцитлар Ҳар хил катталикдаги ҳужайралар Камқонликлар 2.Пойкилоцитлар Ҳар хил шаклдаги ҳужайралар Миелофиброз, камқонликнинг оғир тури 3.Гипохром ҳужайралар Ўртаси жуда оқиш бўлиб турадиган ҳужайралар Темир етишмовчилиги 4.Микроцитлар Диаметри 8 микрондан кичик ҳужайралар Темир етишмовчииги, талассемия 5.Макроцитлар Диаметри 10 микрондан катта ҳужайралар Темир етишмовчилиги, жигар касаллиги 6.Ўроқсимон ҳужайралар Ярим ой ёки ўроқ шаклидаги ҳужайралар Ўроқсимон ҳужайрали камқонлик 7.Овалоцитлар Тухумсимон еки сигарасимон шаклдаги ҳужайралар Ҳар хил камқонликлар 8.Акантоцитлар Юзаси тишли ҳужайралар бўлиб, тартибсиз жойлашган кам сонли ўсимталари бор Жигар касаллиги, спленэктомия, липопротеинлар алмашинувининг бузилиши 9.Эритробластлар Тўқ бинафша ранг тусли катта ядроси бўладиган ҳужайралар Гемолиз, спленэктомия 10.Эхиноцитлар Юзаси тишли ҳужайралар бўлиб, учи тўқмоққа ўхшаб кетадиган бирталай спикулалари бор Уремия, бирдан қон йўқотиш, меъда раки, жигар касаллиги, томир ичида қон ивиб қолиш синдроми 11.Дакриоцитлар (ёшсимон ҳужайралар) Кўз ёши томчиси шаклидаги ҳужайралар. Баъзан ҳар хил камқонликлар ва талассемия 12.Шизоцитлар Эритроцит бўлаклари Гемолитик камқонлик, томир ичида қон ивиб қолиш синдроми. 13.Базофил доналар Цитоплазмадаги бинафша ранг гранулалар Витамин етишмаслиги, қўрғошиндан заҳарланиш 14.Сфероцитлар Марказида оқиш доғ бўлмаслиги Гемолитик камқонлик 15.Нишонсимон эритроцит Айланаси оқиш бўлиб ўртаси қорайиб турадиган ҳужайра Гемоглобинопатиялар, темир танқислиги, жигар касаллиги 16.Стоматоцитлар Ўртасида тухумсимон ёки тўғри бурчак шаклида оқариб турадиган жойи бўладиган ҳужайралар Электролитлар мувозанатининг бузилиши 17.Хоуэлл-Жолли таначалари Цитоплазмада тўқ қизил ёки бинафшаранг ядро бўлаклари бўлиши Гемолитик камқонлик, силенэктомия, мегалобласт камқонлик 18.Кебот халқалари Цитоплазмада бинафшаранг-кўк халқа бўлиши Пернициоз камқонлик, қўрғошиндан захарланиш Паразитли ҳужайралар Хар хил даврдаги паразитлар Безгак

1. ↑ Vinay Kumar. Robbins Basic Pathology, 8th, Saunders, 2007. 
2. ↑ „Blood Cells“. 2016-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
3. ↑ D’Alessandro, Angelo (2017). "Red blood cell proteomics update: is there more to discover?". Blood Transfusion 15 (2): 182–87. doi:10.2450/2017.0293-16. PMID 28263177. PMC 5336341. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5336341. 
4. ↑ Erich Sackmann, Biological Membranes Architecture and Function., Handbook of Biological Physics, (ed. R.Lipowsky and E.Sackmann, vol.1, Elsevier, 1995
5. ↑ J. A. Blom. Monitoring of Respiration and Circulation. CRC Press, 2003 — 27-bet. ISBN 978-0-203-50328-7. 
6. ↑ Sender, Ron; Fuchs, Shai; Milo, Ron (19 August 2016). "Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body". PLOS Biology 14 (8): e1002533. doi:10.1371/journal.pbio.1002533. ISSN 1544-9173. PMID 27541692. PMC 4991899. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4991899. 
7. ↑ Laura Dean. View..ShowTOC&rid=rbcantigen. TOC&depth=2 Blood Groups and Red Cell Antigens
8. ↑ Pierigè F, Serafini S, Rossi L, Magnani M (January 2008). "Cell-based drug delivery". Advanced Drug Delivery Reviews 60 (2): 286–95. doi:10.1016/j.addr.2007.08.029. PMID 17997501.