Gidrosfera

Gidrosfera (qadimgi yunoncha: ὕδωρ (húdōr) – „suv“, and σφαῖρα (sphaîra) – „shar“)^[1][2] – Yer kurrasidagi barcha suv – okean va dengizlar, daryo, koʻllar va botqoqliklar, doimiy qorlik va muzliklar, tuproqdagi namlik hamda yer osti suvi majmui. Koʻpincha, gidrosfera deganda okean va daryolar tushuniladi, lekin bu – xato. Gidrosferaning umumiy hajmi 1 491 049 ming km³.

Ggidrosfera Yer massasining atigi 1/4100 qismini tashkil etadi. Gidrosferaning eng asosiy qismi – Dunyo okeani Yer kurrasi umumiy maydoni (510 million km²) ning 361 million km² ni, yoki 71% ni gidrosfera qoplab olgan, koʻl va daryolardagi suvlar esa quruqlik maydonining 6% chasini egallab turadi. Yer kurrasidagi barcha abadiy qor va muzliklarning umumiy maydoni 21 million km², bu esa Yer yuzasi umumiy maydonining 4% ini, quruqlik maydonining 14% ini tashkil etadi. Gidrosferaning kimyoviy tarkibi dengiz suvining oʻrtacha kimyoviy tarkibiga juda yaqin, undagi eng muhim kimyoviy elementlar: kislorod – 85,8%, vodorod – 10,8%, xlor va natriy – 2,95%. Gidrosfera suvlari uzluksiz va tez harakat qilib, tabiatda aylanib turadi va atmosfera, litosfera va biosfera bilan chambarchas bogʻlanishda boʻladi. Gidrosfera gidrologiya, okeanologiya, geologiya, geokimyo kabi qator geografik fanlarning tadqiqot predmeti hisoblanadi.

• 75-sessiyasida
• 1969-yilda Y. A. Kurajkovskiy
• N. F. Glazovskiy 1998-yil
• Geotizim
• 60% dan
• Geotizim
• talabalarda tabiatdan togri yoki notogriligini belgilovchi mezonni aniqlash, tabiatdan foydalanishni togri amalga oshirishda, umumiy geografik qonuniyatlarga asoslanish malakalarini shakllantirisdan iborat
• Biota
• 3 guruhga
• V. B. Sochava
• Xavo va suv
• Ekologiyalashuv

gumanitarlashuv globallashuv

• Osimlik va hayvonot dunyosi
• Tabiiy resurslar
• 60-70-yillaridan
• 1990-yillardan
• XX-asrning 70-yillari
• Ozgarmaydiagn
• 250-oyatida
• Tabiat dialektikasi
• B. I. Kochurov
• 70-yillaridan
• 1972-yili
• M.Strong
• 1820-1860-yillarni
• 5 ta
• Envayromentalogiya
• Texnosentrizm
• 5 ta
• Industrial bosqich
• Atrof-muhitni boshqarish
• 17 ta maqsad, 169 ta vazifa
• G,Marshga
• 3 ta
• Komponent
• Landshaft
• Tabiatdan foydalansih
• Geoekologik holat
• 3,9 mlrd
• Ifloslanish
• Antropogen yuk
• 65%
• 3,2 sm
• 13% ga
• 50% ga
• Landshaftlarning barqarorligi
• 3 guruhga
• 3 yonalishda
• Landshaftlarning ekologik potensiali
• 2 guruhga
• kuchli va surunkali stress
• bevosita va bilvosita
• 3 ta
• iqlim, tuproq, relief va flora
• Antropogen tasir
• Malum bir vaqtdagi atrof-muhitning xolati yoki xususiyati
• 2 xil
• tog jinslari

relyef tuproq

• biotik omillar
• Antropogen tasir
• lotincha, yaratuvchi, bunyod etuvchi kuch, sabab,
• lotincha
• Indikator
• Yu. Izraelga
• Ekologik potensial
• Landshaftlarning barqarorligi
• A. G. Isachenko
• 1810-yilda
• A.Gumboldt
• 1963-yil
• Mintaqaviy yondahsuv
• 2 gektar
• 80% dan
• Tabiat resurslari
• yordamchi vosita
• genetik klassifikatsiya
• biologik
• resurs zahiralarining tugashi va qayta tiklanuvchanlik belgilariga
• qazilma, yoqilgI boyliklar
• muqobili mavjud va mavjud bolmagan
• resurs aylanishi
• resurslar bilan taminlanganlik
• 3 ta
• chollashish
• 1000 mlrd
• 1,4 mlrd
• Osiyo
• Avstraliya
• 82%
• 1,5%

Butun jahon turistik tashkiloti 350 mln 2015-yil 35-maqsadida Ozbekiston boylab sayohat qiling 12 mln 9 mln -fransuzcha tourisme- sayohat qilish, dam olish 1963-yilda sayyoh -ozi yashab turgan joydan 12 oydan ortiq bolmagan vaqt davomida ish bilan band bolmasdan tarixiy va turistik obyektlar xizmatidan foydalangan kishi Ottava, Kanada -polyakcha rekreasia-dam olish

3 rejali va rejasiz Ierusalim, 18-20 mlrd $ 250 dan ortiq Gozal ota ziyoratgohida 1980-yil G. S. Laskur Fizik, Kimyoviy, Fizik-kimyoviy, biologik 20% 5,5 mln kishi Xitoy va Hindiston 1 mln 600 ming 1,5 mlnga yaqin 300 mingga yaqin muhitning tabiiy parametrlarini ozgarishi bilan bogliq haroratning kotarilishiga inson organizmi uchun noqulay bolgan biomoddalarni hududda kopayishi bilan hosil boladi Bakteriologik ifloslanish Biotik va mikrobiologik Sayyora miqyosida ifloslanishga aytiladi Mahalliy ifloslanish 7 mingdan ziyod 3 0,42 l/s 3 Azot qosh oksidi Saraton kasalligi E.Gekkel 3 mlrd Shahar, tuman yoki kichik hududlarga tegishli ekologik muammolar 64800 km kv 21100 km kv 8730 km kv 300 km 20 100 ming gektar 1970-yillar ortalarida Tabiiy va ijtimoiy 30-35% 11,2 mln t Azot oksidlari, oltingugurt dioksidi, uglerod dioksidi, ammiak, ozon Muhitning kislotaliligini ozgartiradi, organizmlarga tasir etadi, oziq-ovqat zanjiri orqali uzatiladi Teri saratoni, koz kataraktasining kopayishi, immunitetning pasayishiga 60% 1 mlrd 96,5% 10 mln tonnadan 100 mln tonnaga oshdi Resurslarni isrof etuvchi va atrof-muhitni ifloslantiruvchi texnologiyalardan voz kechish va eng maqbul ekologik texnologiyalarga otish Joylashgan orni, qiyofasi, yashash sharoiti mavjudligi Har qanday istalgan hududagi modda va energiya almashinuvini buzmagan holda u yoki bu darajadagi antropogen bosimga bardosh berish qobiliyati Ekologik jihatdan ruxsat etiladigan antropogen bosim Lotincha korsatkich Fizik, kimyoviy, fizik-kimyoviy, biologik 20 3 1987-yil 10% 1950-yillardan 15-25 Antarktida osmonida 80% 0,4-2,5 mlrd t 14,5⁰C 15,2⁰C

Burkino-Faso 1,4-2,2 10⁰ shimolga siljiydi 30% 2024-yil 12-17-fevral London Fargona vodiysi METH tushunchasini 3-4-moddalarida 2024-2026 2030 Yovvoyi hayvonlarning kochib yuruvchi turlari boyicha Qor qoplonini saqlash va ekotizimlarini himoya qilish 6 4 22,2 BLX,reprezentiv lik, noyoblik, bir -birini toldirish, maydon kattaligi

6 Maydonining kattaligi turlichaligi bilan

1 mln ga

10-100

lotincha indico korsatkich

Reprezentativlik

• Geoekologik-iqtisodiy-ijtimoiy muammolarni birgalikda va bir paytning oʻzida muayyan davlatlar yoki maʼmuriy boʻlinmalar doirasida emas, aynan tabiiy geografik birliklarda hal qilishni tavsiya etmoqda.
• Yoʻqolib ketayotgan oʻsimliklar va hayvonot turlarining roʻyxati
• Tabiiy obʼektlar va majmualarni muhofaza qilishning qattiq rejimiga ega boʻlgan, tipik ekologik tizimlar, oʻsimliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolish hamda oʻrganish uchun moʻljallangan, umumdavlat ahamiyatiga molik muhofaza etiladigan hududlardir

Yuqori mahsuldorlik, inson hayoti uchun qulay ekologik sharoitning boʻlishi va yuqori iqtisodiy samaradorlik

• 0,05 mg/m3
• Jamiyatning barqaror rivojlanishini taʼminlashda tabiiy va madaniy landshaftlarning funksional birligi asosida qulay geoekologik muhitni saqlash, boyitish va optimallashtirishga qaratilishida
• Tabiiy geotizimlarni va ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarni bir butun holda oʻrganishga

• Tabiiy va antropogen geokomplekslarni tarixiy rivojlanishi va dinamikasini tadqiq qilishga
• Tabiat bilan jamiyatni bir butun va oʻzaro uzviy aloqadagi geokompleks sifatida tadqiq etilishida
• Har bir hududning tabiati va hoʻjaligining individual xususiyatini aniqlashga
• Tabiat va jamiyat aloqalarining geografik jihatlari
• Tuproqdagi isiqlik va namlik rejimi iqlim omiliga bogʻliq boʻlib, togʻ jinsini nurashi, mikroorganizmlarni hayot faoliyatiga, oʻsimliklarga taʼsir koʻrsatadi
• Ona togʻ jinsi va uning xarakteri tuproqning mineral, mexanik va kimyoviy tarkibini belgilab beradi

*Биосфера қўриқхоналари ЮНЕСКОнинг «Инсон ва биосфера» дастури асосида айрим географик минтақалар учун типик бўлган, табиати ўзгаришга учрамаган ҳудудларда ташкил этилади

• Ayrim tabiiy obʼektlar va geomajmualarni saqlab qolish, takror koʻpaytirish va tiklash boʻyicha moʻljallangan vazifalariga koʻra turlicha boʻlgan hududlardir
• Plastiklik

• Biota (oʻsimlik va hayvonat dunyosi)

• Iqlim va suv
• Hayvonot dunyosi-oʻsimlik-tuproq-suv-iqlim xususiyati-relef va togʻ jinslari
• 1,2,3,4,5,6
• 1,2,3,4
• 1. Tabiat komponentlarining bir-birlari bilan oʻzaro bogʻliqlik va aloqadorlik qonuniyati;

2. Landshaftlarning barqarorligi; 3. Tabiiy komplekslarning inson xoʻjalik faoliyati tasirida oʻzgaruvchanlik darajasi; 4.Tabiiy geografik jarayonlarning oʻzgarish yoʻnalishlari; 5. Landshaft komplekslarining xilma-xillik qonuniyatiga;

6.Табиий мухитнинг инсон омили таьсирида ифлосланиш хусусияти ва даражасига

• 1. Egalogik muvozanat xarakteri;

2.Biologik xilma-xillik darajasi; 3. Oʻsimliklar xususan daraxt va butalarning zichligi; 4. Bioresurs-larning inson xoʻjalik faoliyati natijasida oʻzgaruvchanlik darajasi; 5. Ekologik vaziyat xolati va oʻzgarish yoʻnalishi; 6. Ekotizimlar-ning xarakatchanligi; 7. Geo- va ekotizimlarning bir-biraga mos kelish xolati

• Landshaftlarni optimallashtirish landshaft melioratsiyasining eng qulay variantini tanlab olish jarayoni boʻlib, tabiatdan foydalanish jarayonida tabiatni muhofaza qilish

A)*Geografik determinizm A)*Shari Lui Monteskening A)*er avv 460-370-yillarda A)*Tarixiy toqqiz A)*Gippokrat A)*Tabiiy holatning odamlarning salomatligiga tasirini oʻrganib, tabiiy ekologik tadqiqotlarning boshlanishiga A)*nemis faylasuf olimlari A)*1724-1804-yillari A)*Immanuel Kant A)*Immanel Kantga A)*Karl Ritter A)*Fransiyalik A)*Fridrix Ratsel A)*fransuzcha mumkinchilik, imkoniyat A)*E Xanting-tonning A)*Pol Vidal de la Blash

A)*Adaptatsiya mexanizmi A)*Urbanizatsiyaa A)*1930-yilda A)*tabiiy, texnik va ijtimoiy

• Geografik determinizm
• Shari Lui Monteskening
• er avv 460-370-yillarda
• Tarixiy toqqiz
• Gippokrat
• Immanuel Kant
• Immanel Kantga
• Fridrix Ratsel
• fransuzcha mumkinchilik, imkoniyat
• E Xanting-tonning
• Pol Vidal de la Blash
• Adaptatsiya mexanizmi
• 1930-yilda
• tabiiy, texnik va ijtimoiy

1956-yilda Koinotni ozlashtirish Kundalik turmushning qulayligi 4 hissaga 9 hissaga 2 hissaga Moddiy va maʼnaviy talablarning yuqori darajada qondirilishi Koinotni ozlashtirish, yangi materiallar yaratish Iqlimning isib ketishiga Tabiatni muhofaza qilish va undan foydalanish Xalqaro global ekosiyosat Yer yuzi tabiiy resurslarining potensiali va ularning global joylashishini hisobga olish Kontinental va subkontinental hududlar Hududlarning tabiiy resurs potensiali va ekologik holatini boshqarish Kichik hududiy birlashmalar 1992-yilda Huquqiy Xalqaro huquqiy siyosat va tashqi siyosat aksiyalarini oʻtkazish Qitʼa, subkontinent va er yuzining yirik regionlarida tabiatni muhofaza qilish

• 100 ga yaqin
• Organizmga tasir etuvchi jonsiz tabiatning elementlari
• Tirik mavjuduodlarning organizmga tasiri
• Yer sharsimonligi
• Yerning ayni shu qismida moddalar bir vaqtning oʻzida qattiq, suyuq va gazsimon xolatda bolib, doim bir- biriga otib va oʻzaro taʼsir etadi
• Dehqonchilik va chorvachilik
• Maqsadsiz
• Alyuminiy sanoati
• Bir butunligi
• Er osti boyliklarini qazib olinishi
• Tuproqlarni shoʻrlanishi
• Foydali qazilmalar
• Geotermik resurslar
• Kserofitlar
• Turizm va aholining ommaviy dam olishini tashkil etish uchun qulay geografik va iqlimiy sharoitlarga ega bolgan hududlar kiradi
• Tuzlar, fosforitli va oltingugurtli minerallar, qurilish materiallari
• Grekcha soz bolib, yashayman, joylashaman maʼnosini bildirib, yer yuzining aholi yashaydigan qismi demakdir
• Erning oz oqi atrofida aylanishi tufayli
• Tabiatning tobora qashshoqlashishiga
• Inson hayoti va faoliyati davomida bevosita foydalaniladigan barcha turdagi tabiat neʼmatlariga
• Tugaydigan va tugamaydigan
• Tiklanadigan
• Parnikoviy effekti (issiqxona samarasi)
• Geoekologik-iqtisodiy-ijtimoiy muammolarni birgalikda va bir paytning oʻzida muayyan davlatlar yoki mamuriy boʻlinmalar doirasida emas, aynan tabiiy geografik birliklarda hal qilishni tavsiya etmoqda
• 90 kg qattiq zarrachalar, 22 kg sulfit angrid va azod oksidi
• 11.3 kg qattiq zarrachalar, 2.72 kg oltingugut oksidi, 1.8 kg azot oksidi
• YOruglik, harorat, namlik, shamol, substrakt, havo, suv va boshqalar
• 10 mlgd aholini oziq ovqat bilan taminlash mumkin edi
• Buyrakda
• Organizmlar bilan muhit ortasidagi uzviy aloqadorlik va organizmlarni muayan muhitga moslashuvi
• Ozon
• 3 mlyard yil ilgari proterozoy erasida
• 5000 – 6000 litr
• YUNEP
• Fatsiya, urochishe, joy, landshaft, rayon, okrug, kichik provinsiya, provinsiya, zona, olka, materik va geografik qobiq

• Geomorfologik va litogen, gidroiqlimiy va biogen, antropogen
• Yer yuzasining posti yosh, harakatdagi seysmiklik darajasi yuqori va vulqon harakatlari davom etadigan hududlarda
• Inertlik

• Quyosh radiatsiyasining er yuzasida notekis taqsimlanishi sababli
• AQSH va Rossiya
• Eketensiv
• Hayvonot
• AQSH, Kanada, Avstraliya, Rossiya, Qozogiston, Hitoy, Braziliya, Ozbekiston
• Tabiiy obyektlar va majmualarni muhofaza qilishning qattiq rejimiga ega bolgan, tipik ekologik tizimlar, oʻsimliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolish hamda oʻrganish uchun moʻljallangan, umumdavlat ahamiyatiga molik muhofaza etiladigan hududlardir
• Ekotizimlar oʻrtasida, tabiiy geografik jarayonlarning birmuncha faollashganligi, ekologik sharoitlarning rang-barangligi va shu tufayli, tirik moddaning yuksak faolligi bilan tasvirlanuvchi eniga keng bolmagan va boyiga choʻzilgan hudud

YUqori mahsuldorlik, inson hayoti uchun qulay ekologik sharoitning boʻlishi

va yuqori iqtisodiy samaradorlik

• Insonning xoʻjalik faoliyati taʼsirida ozining tabiiy sifatini yoqotish arafasida turgan hudud va obyektlarni himoya qilish, tabiiy resurslarni qayta tiklash va boyitish, qulay tabiiy muhitni saqlash va taminlash
• Shoʻrga chidamli oʻsimliklar ekilmoqda
• Suvdan foydalanishni ilmiy asosda rejalashtirilmadi va uzoq davrga bashorat qilinmadi
• Turizm va aholining ommaviy dam olishini tashkil etish uchun qulay geografik va iqlimiy sharoitlarga ega boʻlgan hududlar kiradi
• YAshillar/ Grinps
• Rossiya, Kanada, AQSH, Argentina, Avstraliya, Hitoy, Fransiya, B.Britaniya
• Biogen, antropogen, texnogen
• Organik moddalarni parchalab mineral moddalarga aylantiradi
• Tabiiy sharoit va resurslardan togri foydalanish, atrof muhitni muhofaza qilish, tabiatni oʻzgartirish
• Jamiyatning barqaror rivojlanishini taminlashda tabiiy va madaniy landshaftlarning funksional birligi asosida qulay geoekologik muhitni saqlash, boyitish va optimallashtirishga qaratilishida
• Tabiiy geotizimlarni va ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarni bir butun holda oʻrganishga

• Tabiiy va antropogen geokomplekslarni tarixiy rivojlanishi va dinamikasini tadqiq qilishga
• Tabiat bilan jamiyatni bir butun va ozaro uzviy aloqadagi geokompleks sifatida tadqiq etilishida
• Har bir hududning tabiati va xoʻjaligining individual xususiyatini aniqlashga
• Togʻ jinslari
• Texnogen
• Ona tog jinsi va uning xarakteri tuproqning mineral, mexanik va kimyoviy tarkibini belgilab beradi
• Qishloq xoʻjaligida
• Oliy majlis
• Eroziya va defolyasiya
• Saxroi Kabir, Namib, Atakama, Tar

*Biosfera qoriqxonalari YUNESKOning «Inson va biosfera» dasturi asosida ayrim geografik mintaqalar uchun tipik bolgan, tabiati ozgarishga uchramagan hududlarda tashkil etiladi

• Ayrim tabiiy obektlar va geomajmualarni saqlab qolish, takror kopaytirish va tiklash boyicha moʻljallangan vazifalariga kora turlicha boʻlgan hududlardir
• Plastiklik

• 1,4-2,2 m
• Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar
• Biota (osimlik va hayvonat dunyosi)

• Iqlim va suv
• Hayvonot dunyosi-osimlik-tuproq-suv-iqlim xususiyati-relef va tog jinslari
• Landshaftlardagi tabiiy tiklanish jarayonlari antropogen „tazyiq“dan hosil bolgan ozgarishlar tezligi va intensivligiga mos kelmasligi
• Landshaftlarni tashkil qiluvchi turli komponentlar va kichik tabiiy hududlarning xilma-xilligiga bogliqdir
• 1,2,3,4,5,6
• 1,2,3,4
• 1. Tabiat komponentlarining bir-birlari bilan oʻzaro bogʻliqlik va aloqadorlik qonuniyati;

2. Landshaftlarning barqarorligi; 3. Tabiiy komplekslarning inson xojalik faoliyati tasirida ozgaruvchanlik darajasi; 4.Tabiiy geografik jarayonlarning ozgarish yonalishlari; 5. Landshaft komplekslarining xilma-xillik qonuniyatiga;

6.Tabiiy muxitning inson omili tasirida ifloslanish xususiyati va darajasiga

• 1. Egalogik muvozanat xarakteri;

2.Biologik xilma-xillik darajasi; 3. Oʻsimliklar xususan daraxt va butalarning zichligi; 4. Bioresurs-larning inson xojalik faoliyati natijasida ozgaruvchanlik darajasi; 5. Ekologik vaziyat xolati va ozgarish yonalishi; 6. Ekotizimlarning xarakatchanligi; 7. Geo- va ekotizimlarning bir-biraga mos kelish holati

• Landshaftlarni optimallashtirish landshaft melioratsiyasining eng qulay variantini tanlab olish jarayoni bolib, tabiatdan foydalanish jarayonida tabiatni muhofaza qilish
• Detroet, Chikago, Boston, Nyu-York, Klivlend, Vashington, Birmingem

1. ↑ ὕδωρ, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Perseus
2. ↑ σφαῖρα, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Perseus