Quyosh turishi

Quyosh turishi (qadimgi ruscha nomi: quyosh aylanishi) — astronomik hodisa boʻlib, unda Quyosh peshin vaqtida ufq ustida oʻzining maksimal (yozgi quyosh turishi) yoki minimal balandligida (qishki quyosh turishi)^[1][2] turadi. Quyosh turishi hodisasi vaqtida u Yer ekvatoriga nisbatan shimolga yoki janubga maksimal ogʻish nuqtasiga yetadi. „Quyosh turishi“ atamasining bevosita kelib chiqishi ushbu hodisa paytida kunduzgi Quyoshning ufqdan hisoblanadigan balandligi deyarli bir necha kun davomida oʻzgarmay qolishi bilan bogʻliq — bu vaqtda Quyosh „bir joyda turgandek“ tuyuladi^[3]. Quyosh turishi „quyosh aylanishi“ deb ham ataladi, chunki undan keyin Quyoshning peshindagi balandligi teskari yoʻnalishda oʻzgara boshlaydi (oshgan boʻlsa — pasaya boshlaydi, pasaygan boʻlsa — oshish kuzatiladi).

Quyosh turishi yilda ikki marta — 20-21-iyun va 21-22-dekabr kunlari sodir boʻladi. Yozgi quyosh turishi eng uzun kun va eng qisqa tunda, qishki quyosh turishi esa aksincha, yilning boshqa kunlariga nisbatan eng qisqa kuni va eng uzun tunida kuzatiladi (qutblar bundan mustasno). Oʻrta kengliklarda quyosh turishi kuzatiladigan kunlar bahordan yozga va kuzdan qishga astronomik oʻtish sanalariga toʻgʻri keladi^➤.

Koʻplab xalqlarning madaniyati va mifologiyasida qishki va yozgi quyosh turishining mistik maʼnosi mavjud, bu xalqlar turli bayramlar va marosimlarni shu kunga toʻgʻrilashadi^➤.

1. ↑ „День зимнего солнцестояния“ (ru). РИА Новости. 2020-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 11-dekabr.
2. ↑ „День летнего солнцестояния“ (ru). РИА Новости. 2021-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 11-dekabr.
3. ↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.