Tyan-Shan

Tyan-Shan^[1] yoki Tangritogʻ^[2] — Markaziy Osiyodagi eng baland va uzoq masofaga choʻzilgan togʻ tizmalari sistemasi. Gʻarbiy qismi Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston va Oʻzbekistonda, sharqiy qismi esa Xitoy hududidadir. Tyan-Shan bir necha togʻ tizmalaridan tashkil topgan boʻlib, ularning koʻpchiligi kenglik boʻylab, 2550 km dan ziyod masofaga choʻzilgan. Tyan-Shan shimolda Moʻyinqum qumliklari, Ili botigʻi, Jungʻariya Olatovi, janubda Fargʻona va Tarim botiqlari, gʻarbda Sirdaryoning oʻrta qismi, sharqda Gobi choʻllari va Beyshan togʻlarigacha yetib borgan. Shimolda Sharqiy Tyanshanga kiruvchi Boroxoro tizmasi, Jungʻariya Olatovi, Markaziy Tyanshanda Qaqshaltov tizmasi, janubi-gʻarbda Olay tizmasi bilan tutashadi. Baʼzi geolog va geofaf olimlar Jungʻariya Olatovi va OlayHisor tizmalarini ham Tyan-Shan tarkibiga kiritadilar. Tyan-Shanga kiruvchi koʻpchilik tizmalar geografik kenglik yoki kenglikka yaqin yoʻnalish boʻylab, baʼzi tizmalari esa (Qoratogʻ, Fargʻona, Nurota va boshqalar) meridianal yoʻnalishga yaqin choʻzilgan. Eng baland joyi Qirgʻiziston va Xitoy chegarasidagi Gʻalaba choʻqqisi (balandligi 7439 m). Uning yaqinida balandligi 6995 m li Xontangri choʻqqisi koʻtarilgan. Togʻ tizmalari shu choʻqqilardan gʻarb va sharq tomonga yelpigʻichsimon tarmoqlanib, pasayib boradi.

1. ↑ xit. an’anaviy 天山, Tiānshān, dung. Тянсан, Tiansan; qad. turkcha: 𐰴𐰣 𐱅𐰭𐰼𐰃, Tenğri tağ; turkcha: Tanrı Dağı; moʻgʻ.: Тэнгэр уул, Tenger uul; uygʻurcha: تەڭرىتاغ, Tengri tagh, Тәңри тағ; qozoqcha: Тәңіртауы / Алатау, Táńirtaýy / Alataý, تٵ‬ڭٸرتاۋى / الاتاۋ; qirgʻizcha: Теңир-Тоо / Ала-Тоо, Teñir-Too / Ala-Too, تەڭىر-توو / الا-توو; oʻzbekcha: Tyan-Shan / Tangritog‘, Тян-Шан / Тангритоғ, تيەن-شەن / تەڭرىتاغ
2. ↑ Prichard, James (1844), History of the Asiatic Nations, 3rd ed., Vol.IV, 281-bet {{citation}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |1= (yordam)