Back Karel die Grote AF Karl der Große ALS ካሮሉስ ማግኑስ AM Carlos Magno AN Carl Micela Francena Cyning ANG शार्लेमन्य ANP شارلمان Arabic شارلمان ARZ Carlomagno AST Charles I (gazik ke Franca) AVK
| Á Thánh Charlemagne Carolus Magnus | |
|---|---|
| Hoàng đế của người La Mã | |
 Chân dung Carolus Đại đế do Albrecht Dürer | |
 Hoàng đế của Đế quốc Carolus | |
| Tại vị | 25 tháng 10 năm 800 – 28 tháng 1 năm 814 |
| Đăng quang | 25 tháng 12 năm 800 Vương cung thánh đường Thánh Phêrô Cũ, Roma |
| Kế nhiệm | Louis Mộ Đạo |
 Vua của người Lombard | |
| Tại vị | 10 tháng 7 năm 774 – 28 tháng 1 năm 814 |
| Đăng quang | 10 tháng 7 năm 774 Pavia |
| Tiền nhiệm | Desiderius |
| Kế nhiệm | Louis Mộ Đạo |
| Vua của người Frank | |
| Tại vị | 9 tháng 10 năm 768 – 28 tháng 1 năm 814 |
| Đăng quang | 9 tháng 10 năm 768 Noyon |
| Tiền nhiệm | Pépin Lùn |
| Kế nhiệm | Louis Mộ Đạo |
| Thông tin chung | |
| Sinh | 2 tháng 4 năm 742[1] Vương quốc Frank |
| Mất | 28 tháng 1 năm 814 (71 tuổi) Aachen, Francia (Đức) |
| An táng | Nhà thờ chính tòa Aachen |
| Hậu duệ | |
| Triều đại | Karolinger |
| Thân phụ | Pépin Lùn |
| Thân mẫu | Bertrada xứ Laon |
| Tôn giáo | Công giáo Rôma |
| Signum manus |  |
Carolus Magnus (sinh năm 742 hay 814 - mất ngày 28 tháng 1 năm 814), đôi khi được viết là Karolus Magnus, hay Charlemagne (phiên âm tiếng Việt: Saclơmanhơ,[2] phát âm tiếng Anh: /ˈʃɑrlɨmeɪn/), 'Carolus Đại đế', là một nhà cai trị (rex, vua) thuộc Vương triều Carol, là vua của người Frank (768 – 814), nổi bật với việc chinh phục Ý và lấy vương miện sắt của Lombardia năm 774, và được phong "Imperator Augustus" (Hoàng đế vĩ đại) bởi Giáo hoàng Lêô III vào Lễ Giáng Sinh trong chuyến viếng thăm thành Roma vào năm 800. Sự kiện này đã tạm thời khiến ông trở thành một đối thủ của đế quốc Đông La Mã. Bằng những chuyến phục chinh và việc củng cố nội bộ, Charlemagne góp phần định hình Tây Âu và thời kỳ Trung cổ. Ông cho xây trường học, đường sá, cầu cống, cải thiện đời sống nhân dân Frank;[3] và sự thống trị của ông cũng ảnh hưởng tới thời kỳ Phục hưng, sự hồi sinh của nghệ thuật, tôn giáo và văn hóa.[4] Trong danh sách các vua nước Đức, Pháp và Đế quốc La Mã Thần thánh, ông được ghi là Charles I (theo tiếng Pháp) hay Karl I (theo tiếng Đức).
Là con trưởng của vua Pepin III (Pepin Lùn) và Bertrada xứ Laon, tên thật của ông trong tiếng Frank cổ không được ghi ghép lại, nhưng có các dạng trong tiếng La Tinh như "Carolus" hay mang nghĩa "thuộc về Karol". Ông kế nghiệp vua cha và cùng cai trị với em trai là Carloman I, cho đến khi Carloman chết vào năm 771. Carolus I tiếp tục chính sách của cha ông đối với chế độ Giáo hoàng và trở thành người bảo vệ cho chế độ đó, tách người dân Lombard ra khỏi chính quyền tại Ý và phát động chiến tranh với người Saracen đang đe dọa lãnh thổ của ông ở Tây Ban Nha. Ở Roncesvalles vào năm 778, một trong những chiến dịch đó làm vua Carolus I nếm sự thất bại nhất trong đời ông, nhưng giành chiến thắng sau 20 năm gian khổ chiến đấu rửa hận.[5] Ông cũng từng chiến đấu với người đến từ phía đông, đặc biệt là người Sachsen, và, sau một cuộc chiến tranh khốc liệt kéo dài, ông đã buộc họ phải tuân theo sự cai trị của mình. Ông đã biến họ thành những người theo đạo Cơ đốc, sáp nhập họ vào vương quốc của mình và từ đó dọn đường cho nhà Otto (hay Liudolfinger) sau này.[2][6] Vương quốc Frank trở nên cực thịnh nhất trong thời kỳ cầm quyền của ông, lãnh thổ của đế quốc Frank lúc này bao gồm hầu hết đất đai của đế quốc La Mã xưa kia, chạy dài từ phía Nam dãy Pyrénées (Tây Ban Nha) đến sông Elbe và Boen (Đức), từ Địa Trung Hải cho tới Bắc Hải.[7]
Triều đại của ông trở thành một thời kỳ phục hưng của Giáo hội La Mã.[4] Là một vị Hoàng đế La Mã Thần thánh, triều đại huy hoàng của ông kéo dài 14 năm, và phục hưng Đế quốc La Mã cổ đại.[8][9] Ngày nay Carolus I được coi như là vị Cha già Dân tộc của cả hai nước Pháp và Đức, thậm chí có khi là Người cha của cả châu Âu ("pater Europae") hay Nguyên thủ của cả thế giới ("capus orbit").[10] Charlemagne là vị vua đầu tiên của một đế quốc tại Tây Âu sau sự sụp đổ của Đế quốc La Mã phía Tây (476). Trong khi chính trị gia Đức Quốc xã Heinrich Himmler công khai tố cáo ông là "kẻ giết những người Đức", trùm phát xít Adolf Hitler xem ông là một trong những vị hoàng đế vĩ đại trong lịch sử Đức.[11]
- ^ McKitterick 2008, tr. 72.
- ^ a b Mục từ Saclơmanhơ trong Từ điển Bách khoa Toàn thư Việt Nam
- ^ Susan Wise Bauer, The Middle Ages Activity Book: From the Fall of Rome to the Rise of the Renaissance, trang 71
- ^ a b Lỗi chú thích: Thẻ
<ref>sai; không có nội dung trong thẻ ref có tênjjbutt - ^ Lỗi chú thích: Thẻ
<ref>sai; không có nội dung trong thẻ ref có têntdtt86 - ^ John S. C. Abbott, Italy, trang 429
- ^ Giáo trình lịch sử Nhà nước và Pháp luật thế giới, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội, năm 2003, trang 152
- ^ Lỗi chú thích: Thẻ
<ref>sai; không có nội dung trong thẻ ref có têngregoriio - ^ Hutton Webster, Medieval and modern history, trang V
- ^ Strobe Talbott, The great experiment: the story of ancient empires, modern states, and the quest for a global nation, trang 69
- ^ Samuel J. Newland, Cossacks in the German army, 1941-1945, trang 184