Fivel

De Fivel is een voormalige rivier in de provincie Groningen, die uitmondde in de Fivelboezem, een baai aan de monding van de Westereems. De riviermonding is in de middeleeuwen verland. Delen van de rivierloop zijn te herkennen in huidige watergangen. De rivier gaf zijn naam aan het middeleeuwse landschap Fivelingo, dat in de achtste eeuw voor het eerst wordt genoemd.

De rivier begon evenals de Hunze als een veenrivier. Het water van de Fivel kwam van de hoogveenmoerassen rond Slochteren, Hoogezand en Kolham. Vanuit de Slochter Ae en de Scharmer Ae stroomde het water vervolgens naar de kust in de richting van Woltersum. De prehistorische stroomgeul is hier nog in de ondergrond aanwezig. Bij Woltersum nam de rivier - zoals uit bodemkaarten is af te leiden - oorspronkelijk ook het water uit de omgeving van het Schildmeer op. Het rechtgetrokken tracé ten noorden van het Slochterdiep wordt Woltersumer Ae genoemd; dit gedeelte werd kort voor 1471 gegraven. Bij Woltersum nam de rivier oorspronkelijk het water van de Kleisloot en de Oude Kwens op. Ook de benedenloop van de Scharmer Ae is gegraven; hij werd via de Smerige Ae doorgetrokken in de richting van de Kleisloot en het Lustigemaar.

Aan de noordzijde van het Eemskanaal slingerde de rivier oorspronkelijk langs het dorp Wittewierum, totdat rond 1200 de Ten Poster Ae of (vroeger ook wel Poster IJ genoemd) werd gegraven.^[1] Het water uit de Kleisloot werd voortaan via het Lustigemaar en het Damsterdiep afgevoerd, waar het bij Ten Post in de Fivel stroomde. Ten noorden van Winneweer zijn de meanders van de circa 75 meter brede getijdenrivier nog in het slotenpatroon te zien.

De monding van de Fivel werd omstreeks 1200 bij Westeremden afgedamd. De benedenloop bestaat uit het Westeremdermaar, de Zeemsloot, het Garsthuistermaar en het Oude Maar, die vroeger uitmondde in het Maarvliet. Dit laatste tracé is gedeeltelijk verdwenen. Het Maarvliet waterde van 1317 tot 1453 uit in het Oosterniezijl; daarna werd de waterstroom omgekeerd in de richting van de Drie Delfzijlen en de Winsumer- en Schaphalsterzijlvest. Alleen het Westeremdermaar heeft nog enige breedte, al is dit niet meer dan 8 à 10 meter. Buitendijks zette de rivier zich verder in de Oude Tocht en het Groote Tjariet.

1. ↑ De naam 't Poster Diepje verschijnt op een kaartje van Theodorus Beckeringh van omstreeks 1760.