Malaria

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Advertencia: Biquipedia no ye un consultorio medico.

Si creye que aprecisa d'aduya, por favor consulte con un profesional d'a salut.

A malaria (de l'italiano mal aria -mal aire-) u paludismo^[1] (provenient d'o latín palus -pantano-) ye una malautía infecciosa de caracter febril producida por o parasito Plasmodium que se transmite por picadura de mosquito a ormino d'a fembra d'o mosquito Anopheles. As especies reconoixitas como causants d'a malautía són P. falciparum ye a especie mas patochena y responsable d'os casos mortals, (prevoca alto u baixo lo 80% d'os casos y alto u baixo lo 90% d'as muertes) y P. vivax, amás de P. ovale (ista no mata pero puet prevocar recayitas a los 4 u 5 anyos dimpués d'a primera infección), P. malariae (ista las puet prevocar en os 20 anyos posteriors), P. knowesli y P. semiovale pueden causar tamién malaria. O vector d'a malaria humana ye a fembra d'o mosquito Anopheles; os masclos no pican ya que s'alimentan de vechetals.

O solo caso de contachio dreito entre humans ye o d'una muller embarazata que transmite a infección vía trasplacentaria a lo feto.

Os sintomas son muit variatos, prencipia con fiebre entre os 8 y 30 días posteriors a la infección y puet estar acompanyata, u no, de dolor (de capeza u musculars), diarrea y tos.

En rechions a on que a malaria ye altament endemica, as personas son tan a sobén infectatas que desembolican a "immunidat adquiesta", ye decir que son portadors alto u baixo asintomaticos d'o parasito.

Os medicamentos antipaludicos no guarancian una protección absoluta contra la infección.

Ista malautía ye a primera causa de malautías debilitants y ye a primera en importancia entre istas, con mas de 200 millons de casos cada anyo en tot o mundo.

O Día africano d'a luita contra o Paludismo se celebra o día 25 d'abril, ya que ye en iste continent a on que a malautía ye mas común.

A primera vacuna meyanament desembolicata estió por o dotor Manuel Elkin Patarroyo, medico colombiano, encara que no conta con una efectividat suficient.

1. ↑ Entrata "paludisme" en a versión en linia d'o DIEC