Een stoomduivel doet zich voor wanneer een zwakke wervelwind boven water (of soms ook drasland) mist in de vortex zuigt, waardoor hij zichtbaar wordt. Stoomduivels komen voor boven zeeën of grote meren tijdens koude periodes, wanneer er een groot temperatuurverschil bestaat tussen het (relatief) warme water en de koude lucht erboven.
Kleinere stoomduivels kunnen ook gevormd worden boven geiserbekkens. Dit kan zelfs bij warm weer gezien de hoge temperatuur van het water. Hoewel stoomduivels in principe vrij zeldzaam zijn, komen ze dagelijks voor boven warmwaterbronnen in Yellowstone.