Welwitschia

Welwitschia
Statws cadwraeth
CITES, Atodiad II (CITES)[1]
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Dosbarth:	Gnetopsida
Urdd:	Welwitschiales
Teulu:	Welwitschiaceae
Genws:	Welwitschia
Rhywogaeth:	mirabilis
Welwitschia's range.
Cyfystyron[2]
Tumboa Welw. nom. rej. Tumboa bainesii Hook. f. nom. inval. Welwitschia bainesii (Hook. f.) Carrière Tumboa strobilifera Welw. ex Hook. f. nom. inval.

Mae Welwitschia yn genws monotypig^[3] (hynny yw, genws sy'n cynnwys un rhywogaeth gydnabyddedig) o noeth-hadog^[4] (gymnosperm), a'r unig rywogaeth a ddisgrifir yw'r Welwitschia mirabilis' nodedig, sy'n endemig i anialwch Namib yn Namibia ac Angola. Welwitschia yw'r unig genws byw o'r teulu Welwitschiaceae ac urdd Welwitschiales yn yr adran Gnetophyta, ac mae'n un o dri genera byw yn Gnetophyta, ochr yn ochr â Gnetum ac Ephedra. Mae ffynonellau anffurfiol yn aml yn cyfeirio at y planhigyn fel "ffosil byw".^[5][6]

Enwir Welwitschia ar ôl y botanegydd a’r meddyg o Awstria, Friedrich Welwitsch, a ddisgrifiodd y planhigyn yn Angola ym 1859. Cafodd Welwitsch ei lethu gymaint gan y planhigyn fel na allai "wneud dim ond penlinio... a syllu arno, hanner mewn ofn rhag iddo'i gyffwrdd a sylweddoli mai dim ond ffrwyth ei ddychymyg oedd y planhigyn, wedi'r cwbwl." ^[7][8] Disgrifiodd Joseph Dalton Hooker o Gymdeithas Linnean Llundain y rhywogaeth, gan ddefnyddio disgrifiad Welwitsch, casglu deunydd a lluniau gan yr arlunydd Thomas Baines a oedd wedi cofnodi'r planhigyn yn annibynnol yn Namibia.^[9][10]

1. ↑ "Appendices". Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES). Cyrchwyd 14 October 2022.
2. ↑ Tropicos, Welwitschia mirabilis and Topicos Tumboa Welw.
3. ↑ Geiriadur yr Academi; adalwyd 28 Tachwedd 2024.
4. ↑ Geiriadur yr Academi; adalwyd 28 Tachwedd 2024.
5. ↑ Flowering Plants of Africa 57:2-8(2001)
6. ↑ A. Lewington & E. Parker (1999). Ancient Trees: Trees that Live for a Thousand Years. Collins & Brown Ltd. ISBN 1-85585-704-9.
7. ↑ Trimen, Henry (1873). Friedrich Welwitsch. United Kingdom: Ranken and Company. t. 7.
8. ↑ Nodyn:Cite POWO
9. ↑ Welwitsche, Frederick (1861). "Extract from a letter, addressed to Sir William J. Hooker, on the botany of Benguiela, Mossameded, &C, in Western Africa". Journal of the Proceedings of the Linnean Society. Botany 5 (20): 182–186. doi:10.1111/j.1095-8312.1861.tb01048.x. https://www.biodiversitylibrary.org/item/8355#page/186/mode/1up.
10. ↑ Notten, Alice (March 2003). "Welwitschia mirabilis". PlantZAfrica. South African National Biodiversity Institute. Cyrchwyd 21 July 2023.