Biosfer

Biosfer (yun. βίος bios "həyat" və σφαῖρα sfaira "sfera") — dünya miqyasındakı bütün ekosistemlərin məcmusu. Onu Yerdəki həyat zonası da adlandırmaq olar. Biosfer maddəyə nəzərən faktiki qapalı sistemdir, giriş və çıxışlar minimaldır. Enerji baxımından isə o açıq sistemdir, fotosintez nəticəsində təxminən ildə 130 Teravatt sürətlə günəş enerjisini qəbul edir.^[1] Bununla belə, o, enerji tarazlığına yaxın olan özünü tənzimləyən sistemdir.^[2] Yerdəki torpaq karbon süngəri bu sistemin tənzimləyici komponentidir.^[3] Ən ümumi biofizioloji təriflə, biosfer bütün canlıları və onların əlaqələrini, o cümlədən litosfer, kriosfer, hidrosfer, rizosfer və atmosfer elementləri ilə qarşılıqlı əlaqəsini birləşdirən qlobal ekoloji sistemdir. Biosferin ən azı təxminən 3,5 milyard il əvvəl biopoez (təbii olaraq qeyri-canlı maddələrdən, məsələn, sadə üzvi birləşmələrdən yaranmış həyat) və ya biogenez (canlı maddədən yarannmış həyat) prosesindən başlayaraq təkamülə uğradığı güman edilir.^[4][5]

Ümumi mənada biosferlər ekosistemləri ehtiva edən hər hansı qapalı, özünü tənzimləyən sistemlərdir. Buraya Biosphere 2 və BIOS-3 kimi süni biosferlər və potensial olaraq digər planetlər və ya aylardakı biosferlər daxildir.^[6]

1. ↑ Nealson, Kenneth H.; Zeki, S.; Conrad, Pamela G. (1999). "Life: past, present and future" Arxivləşdirilib 2022-08-16 at the Wayback Machine. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences. 354 (1392): 1923–1939. doi:10.1098/rstb.1999.0532 Arxivləşdirilib 2022-07-18 at the Wayback Machine. PMC 1692713. PMID 10670014 Arxivləşdirilib 2022-01-27 at the Wayback Machine.
2. ↑ "Biosphere" in The Columbia Encyclopedia, 6th ed. (2004) Columbia University Press.
3. ↑ Jehne, Walter, Regenerate Earth Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine
4. ↑ Campbell, Neil A.; Brad Williamson; Robin J. Heyden (2006). Biology: Exploring Life Arxivləşdirilib 2014-11-02 at the Wayback Machine . Boston, Massachusetts: Pearson Prentice Hall. ISBN 978-0-13-250882-7.
5. ↑ Zimmer, Carl (3 October 2013). "Earth's Oxygen: A Mystery Easy to Take for Granted" Arxivləşdirilib 2020-05-16 at the Wayback Machine. The New York Times.
6. ↑ "Meaning of biosphere". WebDictionary.co.uk. WebDictionary.co.uk.