Vryemarkekonomie

Die vryemarkekonomie, ook die markekonomie genoem, is een van die ekonomiese stelsels wat die mens vir die oplossing van sy ekonomiese vraagstukke in gebruik geneem het. Dit is 'n stelsel waarin die meeste produkte en dienste wat in 'n gemeenskap in aanvraag is, deur private winsstrewende ondernemings verskaf word. Dié stelsel funksioneer op die volgende grondslag:

• Die lede van die gemeenskap mag bates besit en winste daarop verdien.
• Die toewysing van hulpbronne word deur vrye markte bewerkstellig.
• Die lede van die gemeenskap het vrye keuse van produkte, dienste, woonplekke en loopbane.
• Die staat beperk sy inmenging in die stelsel tot 'n minimum.

In die vryemarkekonomie word 'n bepaalde waarde geheg aan die reg van die individu om eiendom soos grond, geboue, toerusting of voertuie te besit, asook die reg om 'n inkomste daaruit te vedien. Dit is dan ook die dryfskrag agter die vryemarkekonomie: dit spoor individue en entrepreneurs aan om selfs meer te besit en om deur die produktiewe aanwending van hul bates of hul kapitaal 'n wins te maak. In die najaging van maksimum winste word hierdie kapitaal, wat eintlik neerkom op die gemeenskap se hulpbronne, so produktief moontlik aangewend. Hierdie aspek raak eweneens die tweede grondslag van die vryemarkekonomie, naamlik die verspreiding van hulpbronne deur die vrye markte. Die private besit van kapitaal oefen 'n belangrike invloed uit op die manier waarop hulpbronne in 'n vryemarkekonomie toegewys of aangewend word. Die besluite oor watter produkte deur watter produsente voortgebring moet word, berus dus by diegene wat die hulpbronne besit.

Dit beteken dat dit boere, fabriekseienaars, industrialiste en enkelinge vry staan om met hul bates te doen wat hulle wil. Hulle moet egter met hul besluite oor produksie en bemarking die verbruikers se smaak, voorkeure en ander eise in ag neem as hulle 'n wins wil maak. Só word die vraagstuk van watter verbruikers (vir wie?) ook opgelos. Die besluite in 'n vryemarkekonomie word nie deur 'n sentrale liggaam geneem nie, maar deur 'n vryemarkstelsel (markekonomie) wat 'n prys aan elke produksiefaktor of verbruikersproduk heg.

Vrye markte betrek die derde grondslag van hierdie stelsel, naamlik die vryheid van keuse. Die produsente kan nou besluit of hulle hul produkte teen die prys wat deur die mark vasgestel is, winsgewend kan vervaardig of nie. Dit is die produsente se vrye keuse. Net só staan dit die verbruikers vry om te kies of hulle die produk teen daardie prys gaan koop. 'n Vryemarkstelsel kom dus wesenlik neer op die vryheid van keuse. Dit staan private besitters van eiendom vry om te besit wat hulle wil en om daarmee te doen wat hulle wil: om dit te verhuur, te verkoop, te ruil of selfs sommer net weg te gee. Sakelui is vry om te produseer wat hulle wil en om in diens te neem wie hulle verkies. Net só kan die besitters van die arbeidshulpbron (of werkers) hul hulpbronne aanwend soos hulle wil. En dit staan verbruikers vry om te koop wat hulle wil, om te bly waar hulle wil, en om die loopbaan van hul keuse te volg. Só word mededinging deur 'n vryemarkstelsel in werking gestel.