Seland Newydd

Seland Newydd

Seland Newydd Aotearoa (Māori)
Arwyddair	100% Pur
Math	teyrnas y Gymanwlad, gwladwriaeth sofran, gwlad, ynys-genedl
Enwyd ar ôl	Zeeland
Prifddinas	Wellington
Poblogaeth	5,118,700
Sefydlwyd	7 Mai 1856 (Llywodraeth ddemocrataidd)
Anthem	God Defend New Zealand
Pennaeth llywodraeth	Christopher Luxon
Cylchfa amser	UTC+13:00, UTC+12:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Maori, Iaith Arwyddo Seland Newydd, Saesneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Awstralasia, Awstralia a Seland Newydd, Teyrnas Seland Newydd
Gwlad	Seland Newydd
Arwynebedd	268,021 km²
Yn ffinio gyda	Awstralia
Cyfesurynnau	41.2°S 174°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Seland Newydd
Corff deddfwriaethol	Senedd Seland Newydd
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	teyrn Seland Newydd
Pennaeth y wladwriaeth	Charles III
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Seland Newydd
Pennaeth y Llywodraeth	Christopher Luxon
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$255,552 million, $247,234 million
CMC y pen	$41,667
Arian	New Zealand dollar
Canran y diwaith	6 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.87
Mynegai Datblygiad Dynol	0.937
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad yn y Cefnfor Tawel sydd yn cynnwys dwy ynys fawr (Ynys y Gogledd ac Ynys y De) a nifer o ynysoedd bychain yw Seland Newydd (Saesneg: New Zealand, Maori: Aotearoa). Yn iaith y Maori, pobl wreiddiol y wlad, Aotearoa yw ei henw, a chyfieithir yr enw yn aml fel "gwlad o dan gwmwl gwyn hir". Yn ôl y chwedlau, roedd cwmwl gwyn uwchben uwch pan ddaeth y bobl gyntaf i'r wlad. Yn ôl y Cyfrifiad Cenedlaethol diweddaraf, roedd poblogaeth y wlad yn 5,118,700 (31 Rhagfyr 2021).

Auckland ar Ynys y Gogledd yw'r ddinas fwyaf, ond Wellington (ar yr un ynys) yw'r brifddinas. Christchurch yw'r ddinas fwyaf ar Ynys y De. Y mynydd uchaf yw Aoraki/Mynydd Cook (3,754 m (12,316')) ar Ynys y De. Awstralia yw'r wlad agosaf. Mae Caledonia Newydd, Ffiji a Thonga i'r gogledd, ond cryn bellter i ffwrdd. Er gwaethaf yr enw, dydy'r môr o gwmpas yr ynysoedd ddim yn dawel o gwbl yn aml, ac mae'n gallu ei gwneud yn anodd i hwylio ar draws y Culfor Cook rhwng y ddwy brif ynys.

Y chwaraeon poblogaidd yw Rygbi, criced, pêl-droed a phêl-droed rheolau Awstralaidd. Enw tîm rygbi cenedlaethol Seland Newydd yw'r Crysau Duon (mae eu gwisg yn gwbwl ddu). Mae'r ddawns ryfel "Haka" yn cael ei gwneud yn aml cyn eu gêmau.

Mae'r aderyn Kiwi yn symbol o'r wlad, a defnyddir Kiwi yn anffurfiol fel enw neu ansoddair am y wlad neu'r bobl.

Ynysoedd Seland Newydd oedd y tiroedd cyfanheddol mawr olaf i gael eu anheddu gan bobl. Rhwng tua 1280 a 1350, dechreuodd Polynesiaid ymgartrefu ar yr ynysoedd a datblygwyd y diwylliant Māori nodedig. Yn 1642, y fforiwr o'r Iseldiroedd Abel Tasman oedd yr Ewropead cyntaf i weld Seland Newydd. Yn 1840, llofnododd cynrychiolwyr penaethiaid y Deyrnas Unedig gytundeb a'r Maoriaid, sef Cytundeb Waitangi, a ddatganodd hawl a sofraniaeth Prydain dros yr ynysoedd. Yn 1841, daeth Seland Newydd yn wladfa (colony) o fewn yr Ymerodraeth Brydeinig, ac ym 1907 daeth yn arglwyddiaeth (dominion); enillodd annibyniaeth statudol lawn ym 1947, ac arhosodd brenhiniaeth Prydain yn bennaeth y wladwriaeth, sef pyped mewn enw'n unig. Heddiw, mae mwyafrif poblogaeth Seland Newydd o 5 miliwn o dras Ewropeaidd; y Māori brodorol yw'r lleiafrif mwyaf, ac yna Asiaid ac Ynyswyr y Môr Tawel. Gan adlewyrchu hyn, mae diwylliant Seland Newydd yn deillio'n bennaf o'r Māori ac ymsefydlwyr cynnar o Loegr, gydag ehangu diweddar yn deillio o fwy a mwy o fewnfudo . Yr ieithoedd swyddogol yw Saesneg, Māori, ac Iaith Arwyddion Seland Newydd.