Gratie

Onder gratie of genade wordt het kwijtschelden, verminderen of veranderen verstaan van straffen die door de rechter zijn opgelegd. Amnestie betekent het volledig kwijtschelden van een straf, aan bepaalde individuen of aan allen die voor een bepaald strafbaar feit zijn veroordeeld.

Gratie is niet hetzelfde als vrijspraak. Vrijspraak houdt in dat het ten laste gelegde feit niet wettelijk en overtuigend bewezen is. Vroeger werd gratie soms verleend aan mensen die beweerden dat ze onterecht veroordeeld waren. Nu bestaat hiervoor een beroepsprocedure. Sommigen beschouwen het verkrijgen van gratie dan ook als een schuldbekentenis: Alfred Dreyfus (onterecht veroordeeld voor spionage) kreeg in 1899 gratie en nam daar geen genoegen mee.

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen:

• individuele gratie, toegekend aan een bepaalde persoon, op grond van diens persoonlijke omstandigheden
• collectieve gratie, toegekend aan groepen personen, vanwege een bijzondere gelegenheid, zoals een verjaardag of regeringsjubileum van het staatshoofd.

In sommige landen heeft een rechter niet de mogelijkheid minder dan een wettelijke minimumstraf op te leggen. Vindt de rechter dat onrechtvaardig (bijvoorbeeld omdat de verdachte gedwongen werd of met goede bedoelingen handelde), dan zal de rechter bij het staatshoofd een gratieverzoek indienen. In de praktijk wordt zo'n verzoek vrijwel altijd ingewilligd.

Gratie wordt soms ook toegepast in landen waar de doodstraf officieel nog bestaat, maar waar deze niet meer uitgevoerd wordt. Ter dood veroordeelden kunnen dan gratie inroepen, hierbij wordt de doodstraf omgezet in een levenslange gevangenisstraf.

Gratie wordt zowel in Nederland als in België verleend bij koninklijk besluit.