Tarih

Tarih, geçmiş zamanın incelenmesi bilimidir.^[1][2][3] "Tarih", geçmişte yaşanan olayların incelenmesinin yanı sıra, bu olaylarla ilgili bilgilerin keşfi, toplanması, organizasyonu, sunumu ve yorumlanması ile ilgilenen disiplindir.^[4][5]

İnsan veya insan dışı farkı gözetmeksizin, yer ve zaman aralığının kestirildiği bir geçmiş zaman diliminde, sebep-sonuç ilişkisi kurup,^[6] yazılı veya yazısız belge ve bulgular eşliğinde^[7] bilgiler toplayan bir akademik disiplin olan tarih, herhangi bir bilim kümesine dahil edilmez; çünkü tarih, her alanın geçmişini inceleyebilecek kadar geniş bir disiplindir. Örneğin, antik çağlardan günümüze bilimin ve bilimsel bilginin evrimini ve gelişimini incelemek isteyen kişi "bilim tarihi"ne,^[8] insanlığın dinî duygularını, düşüncelerini ve yeryüzündeki dinleri benzer ve farklı yönleri ile karşılaştırmalı olarak incelemek isteyen kişi "dinler tarihi"ne,^[9] insanlık tarihi boyunca süregelen ve savaş olarak adlandırabileceğimiz silahlı olayları ve bunların toplumlar, kültürler ve ekonomiler üzerindeki etkisini araştırmak isteyen kişi ise "askerî tarih"e başvurur.^[10]

Tarihî inceleme, geçmiş zamandaki olaylara ilişkin tüm bilgilerin, olayların vuku bulduğu dönemin şartları göz önüne alınarak, mümkün olduğunca nesnel bir şekilde sunulması ile oluşur. Tarih, yaşanan olayların bir daha yaşanabilmesi gibi bir olasılık olmadığından, doğa bilimlerindeki gibi deney ve gözleme dayanmaz.

Tarihin nihai amacı, insanın kendini tanımasıdır.^[11] 20. yüzyıl tarihçisi R. G. Collingwood'un sözleriyle, "Tarihin değeri, insanın neler yaptığını, dolayısıyla insanın ne olduğunu bize öğretmesidir".^[11] "Tarih" insanla başlar ve insanın bütün gelişim sürecini incelediği gibi dünyadaki değişimi de hafızasında taşır.

Geçmişlerini hatırlayamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkûmdur.

— George Santayana (İspanyol-Amerikalı filozof ve yazar)

İlk olarak Antik Yunan tarihçisi Herodotos tarafından kullanılan "tarih" sözcüğü, Grekçe: ἱστορία, historiá (anlamı: soruşturma, araştırma) teriminden türemiştir.^[12][13] Sözcük, "soruşturma, araştırma, açıklama, hesap, geçmiş olayların yazılı hesabı, geçmiş olayların kayıtlı bilgisi, hikâye, anlatı" gibi anlamlara gelen historia olarak Klasik Latinceye geçmiştir. Oradan da bazı değişikliklere uğrayarak İngilizceye girmiştir.^[14][15]

1. ^ "What Is History? A Handful of Historians Explain". ThoughtCo (İngilizce). 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
2. ^ Demircan, Adnan (2007). "Tarih Üzerine Bazı Düşünceler". Milel ve Nihal. s. 69–89. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
3. ^ Head, Tom (Ağustos 2018). Dünya Tarihi 101. Say Yayınları. s. 11. ISBN 978-605-02-0660-9. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
4. ^ Arnold, John H. (24 Şubat 2020). History: A Very Short Introduction (İngilizce). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-285352-3. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
5. ^ "İlber Ortaylı - Tarih Nedir | PDF". Scribd (İngilizce). 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
6. ^ "Tarihte Sebep-Sonuç ve Yer-Zaman İlişkisi". Tarih Bilimi. 21 Eylül 2015. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
7. ^ Acun, Fatma. "Tarihin İnşaası Sürecinde Belge ve Kullanımı" (PDF). s. 91–100. 17 Haziran 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
8. ^ Farndon, John; Green, Dan; Harvey, Derek; Johnson, Penny; Palmer, Douglas; Parker, Steve; Sparrow, Giles; Ormerod, Phil (2015). Bilim Kitabı. Yıldırım, Ahmet Fethi tarafından çevrildi. Alfa Yayınları. ISBN 978-605-106-930-2. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
9. ^ Eliade, Mircea (2017). Dinler Tarihine Giriş. Alfa Basım Yayım Dağıtım. ISBN 978-605-171-554-4. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
10. ^ Bilici, Kasım (5 Ocak 2021). "Askeri Tarih Nedir?". Tarih Kritik Dergisi. 7 (1): 27-29. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
11. ^ ^{a b} Grant, Reg; Coward, Fiona; Cussans, Thomas; Levy, Joel; Parker, Philip; Regan, Sally; Wilkinson, Philip (2017), Tarih Kitabı (The History Book), Göbekçin, Tufan tarafından çevrildi, İstanbul: Alfa Yayınları, s. 12, 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Ocak 2023 
12. ^ "Historia Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji". www.etimolojiturkce.com. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
13. ^ "History Ne Demek? - Türkçe Kelime Anlamı". Türkçe Ne Demek. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
14. ^ Joseph, Brian; Janda, Richard (14 Ocak 2005). The Handbook of Historical Linguistics (İngilizce). Wiley. s. 163. ISBN 978-1-4051-2747-9. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023. 
15. ^ "History | discipline | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2023.